"Канкурэнцыя — усюды". Ці ўратуе беларускі бізнес новы ўказ Лукашэнкі?

13/06/2025 - 19:22

Беларусы абмяркоўваюць праект указа аб бізнесе

Беларусы абмяркоўваюць праект указа аб бізнесе / unsplash.com

"Канкурэнцыя — усюды, дзе магчыма, дзяржаўнае рэгуляванне — там, дзе неабходна". Паводле такога прынцыпу рэжым Аляксандра Лукашэнкі збіраецца падтрымліваць беларускі бізнэс. Прынамсі, так прапісана ў праекце ўказа, які павінен памяняць дырэктыву "Аб развіцці прадпрымальніцкай ініцыятывы і стымуляванні дзелавой актыўнасці". Дакумент вынесены на грамадскае абмеркаванне.

На першы погляд, дакумент можа здацца досыць"прарыўным". Напрыклад, у адным з яго пунктаў гаворыцца аб прадастаўленні прыватным кампаніям права на давернае кіраванне дзяржаўнымі прадпрыемствамі, што можа павысіць эфектыўнасць іх працы як мінімум за кошт укаранення рынкавых падыходаў.

Што яшчэ прапануецца ў праекце ўказа — чытайце ў матэрыяле Еўрарадыё.

Дэбюракратызацыя і роўныя (?) умовы для ўсіх

Праект прапануе забараніць адміністрацыйныя працэдуры ў дачыненні да юрыдычных асоб і ІП па-за існымі законамі і пастановамі кіраўніка дзяржавы. Чаму яны ўжо тры дзесяцігоддзі магчымыя па–за заканадаўчай рамкай — не ўдакладняецца.

Там жа прапануецца зняць міжрэгіянальныя абмежаванні на гандаль. З фармальнага пункту гледжання: у бізнесменаў з'явіцца магчымасць свабодна прадаваць тавары і аказваць паслугі па ўсёй краіне без нейкіх дадатковых узгадненняў.

У ідэальным свеце пры прыняцці такіх мер кампаніі становяцца больш канкурэнтаздольнымі, а рынак збыту пашыраецца. Але гэта ў ідэальным свеце — дзе працаваў бы і дэкрэт № 7 "Аб развіцці прадпрымальніцтва", які ўжо 8 гадоў як павінен быў выратаваць бізнес-клімат у краіне.

Магчымасці для дзелавой рызыкі

У праекце ўказа зноў вярнуліся да тэмы дэкрыміналізацыі эканамічнай дзейнасці, а таксама да "абароны бізнэсоўцаў ад неабгрунтаванага крымінальнага пераследу".

Напрыклад, бізнес павінен лічыцца сумленным, пакуль дзяржава не дакажа адваротнае — беларускія ўлады вынайшлі прэзумпцыю невінаватасці. Пры гэтым кантралюючы орган павінен аналізаваць прычыны правапарушэнняў і займацца іх папярэджаннем (усё зразумела).

Згодна з п. 39 праекта ўказа, на працягу года пасля прызначэння кіраўніка юрыдычнай асобы яго немагчыма прыцягнуць да адміністрацыйнай адказнасці за парушэнне, здзейсненае да яго прызначэння. Аднак, згодна з Кодэксам аб адміністрацыйных правапарушэннях, абавязковай умовай прыцягнення асобы да адказнасці з'яўляецца наяўнасць віны. Нешта не сыходзіцца.

Патэнцыйна гэты пункт адкрывае "акно магчымасцяў" для злоўжыванняў. Напрыклад, у выпадку чаго, прадпрыемствы змогуць мяняць дырэктараў напярэдадні праверак і пазбягаць пакаранняў за парушэнні.

Лукашэнка таксама патрабуе вызначыць прававы статус "добрасумленнага ўдзельніка эканамічнай дзейнасці". Гэта значыць, што калі бізнес прызнаюць добрасумленным, дзяржава ўносіць прадпрымальнікаў у спецыяльны лаяльны рэестр. Маецца на ўвазе, што такія ўдзельнікі рынку будуць радзей сутыкацца з дзяржправеркамі, бо ім давяраюць. Мяркуючы па папярэдняй практыцы, крытэрыі даверу могуць быць занадта размытыя, а ў спісе апынуцца "свае людзі" або тыя, якія будуць гатовыя беспярэчна дагаджаць рэжыму, сядзець ціха і не высоўвацца.

Падтрымка стартапаў

Некалькі пунктаў праекта прысвечаны дзяржпадтрымцы стартапаў і ўключэнню моладзі ў бізнес. Цікава, што тут гаворыцца ў тым ліку аб фінансавай падтрымцы для навучальных арганізацый і паступовым росце выдаткаў на навукова-даследчыя і доследна-канструктарскія работы (НДДКР). Наколькі паступовым будзе тэмп фінансавання такіх праектаў (і хто канкрэтна зможа разлічваць на дапамогу) — не адзначана.

Канец бюракратыі?

У дакуменце абяцаюць развіваць і лічбавае ўзаемадзеянне дзяржавы і бізнесу. Але толькі праз некалькі гадоў.

Да 2028 года Лукашэнка патрабуе правесці комплексны аналіз заканадаўства на прадмет выяўлення і ліквідацыі бар'ераў для ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва.

Мяркуецца, што бізнесменам больш не трэба будзе збіраць тысячы даведак і хадзіць па кабінетах, каб вырашыць свае пытанні. Неабходныя дадзеныя для працэдур будуць перадавацца наўпрост праз дзяржаўныя інфармацыйныя сістэмы. Для гэтага ўсе будуць заводзіць спецыяльныя электронныя кабінеты.

Калі гэта здарыцца (а гэта не факт), працэдура істотна спросціць узаемадзеянне ўдзельнікаў бізнесу з дзяржорганамі. Адміністрацыйныя працэдуры стануць больш празрыстымі, а прадпрымальнікі, нарэшце, змогуць засяродзіцца на сваёй працы.

"Чарговая папера, якая не будзе рэалізаваная"

Каб яшчэ глыбей разабрацца ў новым праекце ўказа, Еўрарадыё звярнулася па каментар да эканамічнага аглядальніка і блогера Аляксандра Кныровіча.

“Конкуренция — везде”. Спасёт ли белорусский бизнес новый указ Лукашенко?

Аляксандр Кныровіч / Еўрарадыё

— Метад, калі прыватным паспяховым кампаніям аддаюць пад кіраванне дзяржаўныя прадпрыемствы, выкарыстоўваецца ў розных краінах. Яшчэ ў 2015 годзе ён быў прапісаны ў перадвыбарнай кампаніі Лукашэнкі, але за дзесяць гадоў так нічога рэалізавана і не было. Аддаць які-небудзь МАЗ пад кіраванне эфектыўнай прыватнай кампаніі азначае страціць магчымасць кіраваць МАЗам і людзьмі, якія там працуюць. А мэта Лукашэнкі — працягваць гуляць у гульню, калі ён — бацька народа — дае зверху заробак, у тым ліку і МАЗу, і калгасам. Таму напісанае на паперы прама супярэчыць яго ўласным прадстаўленні пра дабро і зло.

Новы ўказ будзе чарговай паперай, якая ніколі не будзе рэалізаваная пры Лукашэнку, хоць нельга не ацаніць намаганні кагосці з экспертаў, хто прыносіць яму падобныя прапановы. Проста, вядома, усё гэта не мае ніякага сэнсу ў сённяшняй сітуацыі рэпрэсій і вайны. Чыноўнікі занятыя іншымі рэчамі, а не складанымі канструкцыямі па перадачы дзяржаўных прадпрыемстваў ва ўпраўленне прыватных кампаній.

Што тычыцца падтрымкі міжрэгіянальнага бізнесу, сама па сабе наяўнасць міжрэгіянальных бар'ераў — гэта нешта зусім ненатуральнае для такой невялікай краіны, як Беларусь. Адзіная іх прычына — гэта мясцовая бюракратыя, якая спрабуе прасоўваць свае ўласныя прадпрыемствы для таго, каб пакінуць падаткі ва ўласным рэгіёне — на шкоду прадпрыемствам з іншых рэгіёнаў.

У нармальнай рэгуляванай краіне, у капіталістычнай краіне, у дэмакратыі такіх бар'ераў няма і быць не можа, таму што ніхто не можа камандаваць прадпрыемствам, што ім вырабляць, што прадаваць і дзе гэтым займацца.

Каб змяніць сітуацыю, не трэба пісаць чарговыя паперы. Трэба зрабіць выбарнымі мясцовых чыноўнікаў, і ў нас не будзе гэтай праблемы.

Спіс лаяльных прадпрымальнікаў, пра які таксама гаворыцца ў новым указе, сёння выглядае вельмі карупцыйна ёмістай гісторыяй, таму што без канкрэтных крытэрыяў туды трапяць проста блізкія да мясцовых чыноўнікаў кампаніі і не больш за тое. І гэты спіс, вядома ж, не стане абаронай ад праверак (і раней спробы абмежаваць дзейнасць Камітэта дзяржкантролю і іншых кантралюючых структур у Беларусі ні да чаго не прыводзілі). Нягледзячы ні на якія спісы, тыя, хто правяраюць, ходзяць туды, куды ім здаецца правільным.

Чаму ўказ рыхтуюць менавіта цяпер?

— Я думаю, што гэта сігнал таго, што ў нас з'явіўся разумны прэм'ер-міністр [10 сакавіка 2025 года новым прэм'ер-міністрам Беларусі быў прызначаны Аляксандр Турчын. — Еўрарадыё], — працягвае Аляксандр Кныровіч. — Папярэдні прэм'ер-міністр Раман Галоўчанка паводзіў сябе як радасны ідыёт, які не заўважае праблемы, робіць выгляд, што ў яго ўсё добра, што ён гатовы да пасінення забараняць вываз бульбы з краіны і дзейнічаць вось такімі дзіўнымі метадамі, увогуле не маючы эканамічнай адукацыі. У нас з'явіўся прэм'ер-міністр, які мае ўяўленне пра тое, што такое рынкавая эканоміка, і які дагэтуль дзейнічае ў асноўным правільнымі метадамі. Мне пакуль яго няма за што асуджаць, і таму здаецца, што вось такі дакумент — гэта нейкі плён працы яго паплечнікаў, і што гэта вынік змены прэм'ер-міністра. Наўрад ці гэты дакумент, вядома, хоць камусьці дапаможа, але сігнал ад яго пададзены правільна.

Далучайцеся да абмеркавання праекта, яшчэ ёсць час / unsplash.com

Абмяркоўвайце

Далучыцца да абмеркавання праекта ўказа "Аб развіцці прадпрымальніцкай ініцыятывы і стымуляванні дзелавой актыўнасці" можна на прававым форуме Беларусі.

У сваіх першых заўвагах беларусы прапануюць ураду дазволіць прадпрымальнікам наймаць замежных грамадзян на выдаленую працу без іх прыезду ў Беларусь для заключэння працоўнага дагавора;
выключыць практыку дзяржаўных органаў па рассыланні прыватнаму бізнесу (а можа нават, і дзяржаўнаму) шматлікіх запытаў з патрабаваннямі патлумачыць, растлумачыць, даць справаздачу (бо ўся інфармацыя, якую бізнэс абавязаны прадастаўляць дзяржаўным органам, ужо ўстаноўлена ў нарматыўных актах, а дадатковыя запыты па-за рамкамі гэтых нормаў заканадаўства адцягваюць работнікаў бізнесу ад іх непасрэдных абавязкаў);
ўсталяваць для суб'ектаў малога прадпрымальніцтва права звяртацца для ажыццяўлення адміністрацыйных працэдур, падачы дэкларацый, атрымання кансультацый, ліцэнзій і розных дазволаў у любыя тэрытарыяльныя дзяржаўныя органы па прынцыпе экстэрытарыяльнасці, а не па месцы рэгістрацыі (бо працоўнае месца канкрэтных работнікаў арганізацыі можа не супадаць з месцазнаходжаннем самой арганізацыі).

Грамадскае абмеркаванне працягнецца да 21 чэрвеня 2021 года. Далучайцеся.