Блакіроўка сацсетак — самагубства для Лукашэнкі. Ці пойдзе ён шляхам Пуціна?

30/10/2025 - 17:25

Блакіроўка была і застаецца непразрыстай працэдурай

Блакіроўка была і застаецца непразрыстай працэдурай / pixabay.com

— Спачатку сілавікам дазволілі адключаць інтэрнэт-рэсурсы, як ім захочацца, пасля КДБ загадаў заблакаваць “Укантакце”. Ці не заблакуюць нам у хуткім часе ўсе нармальныя сацсеткі і мэсэнджары, як гэта зрабілі ў Расіі? Ці магчыма такое сёння ў Беларусі ўвогуле, як і да чаго рыхтавацца?

Каб адказаць на пытанне чытача Еўрарадыё, мы звярнуліся да спецыяліста праваабарончай арганізацыі Human Constanta, які пажадаў застацца ананімным, але падрабязна патлумачыў, як працуюць сістэмы блакіроўкі ў Беларусі і Расіі і чаму ісці расйскім шляхам сёння — самазабойства для Лукашэнкі.

Ніякай праблемы блакаваць нешта ў сацсетках не было і раней, але…

— У Беларусі сістэма выбудавана такім чынам, што спачатку ёсць нейкае рашэнне дзяржаўных органаў, пасля яно спускаецца да правайдараў і ўжо правайдары на сваім абсталяванні сваімі метадамі ажыцяўляюць блакіроўкі. Адпаведна ёсць спіс, які папаўняецца, яго вядзе БелГІЭ, і адпаведна да гэтага спісу ёсць пастаянны доступ у правайдараў. Яны павінны правяраць яго часта, каб аператыўна рэагаваць, калі ў ім нешта мяняецца.

Сапраўды, нядаўна выйшла пастанова савета міністраў, якая кажа, што цяпер сілавікі могуць самі ўключаць нейкія рэсурсы ў спіс забароненых. Насамрэч, ніякай праблемы так рабіць не было і раней, але спачатку трэба было звярнуцца ў міністэрства інфармацыі, якое пасля ўключала сайты ў спіс. І КДБ, і Міністэрства ўнутраных спраў маглі звяртацца і прасіць. Зразумела, што адмовіцца было наўрад ці магчыма, але сама працэдура зацягвала працэс. Цяпер гэта можна рабіць хутчэй. Вось, у прынцыпе, усё, што змянілася.

Ці можна абскардзіць такое рашэнне? Практычна не. Любыя дзеянні супраць гэтага складаюцца ў тым, што ты проста абавязаны прыбраць інфармацыю, якая стала прычынай блакіроўкі і толькі тады, калі пашанцуе, можна гэтую блакіроўку зняць. І ўсё роўна, гэта ўсё займала і займае доўгі час.

Блакіроўка была і застаецца непразрыстай працэдурай. Мы не ведаем дакладна колькасць сайтаў, якія знаходзяцца ў спісе, бо гэты спіс не публікуецца. Праверыць, ці заблакаваны нейкі канкрэтны сайт — мы можам, але мы не можам пабачыць увесь маштаб таго, наколькі шмат сайтаў заблакавана.

Рэжыму прыходзіцца цярпець “шкодную” інфармацыю

Ці ёсць нейкія абмежаванні на тое, якія сайты можна блакаваць, якія не? Спіс падстаў для блакіроўкі настолькі вялікі, што, у прынцыпе, дазваляе заблакаваць любы сайт. У тым ліку — сацыяльныя сеткі, тыя ж відэахостынгі.

Напрыклад, тэхнічна заблакаваць асобную старонку ў фэйсбуку або асобны акаўнт тэлеграма — немагчыма. Праз тэхнічныя абмежаванні блакіроўка можа быць ці ўсёй сацсеткі, ці ўсяго мэсэнджара, ці нічога.

То бок можна спрабаваць наладзіць нейкае супрацоўніцтва з адміністрацыяй сацсеткі ці мэсэнджара і прасіць іх, каб яны блакавалі гэты кантэнт, але вось так узяць і звонку заблакаваць асобную старонку немагчыма. Адпаведна нас чакае ці поўная блакіроўка сацыяльных сетак, ці ігнараванне таго, што ў сацсетках могуць быць нейкія матэрыялы, якія ў беларускай дзяржаве лічацца шкоднымі.

Пакуль выбар такі, што гэтыя матэрыялы церпяць.

А як у Расіі і што за “белыя спісы”?

Маштабы лічбавай цэнзуры ў Расіі нашмат большыя, бо там акурат заблакаваныя буйныя сацсеткі — такія як фэйсбук ці інстаграм. Там, напрыклад, заблакаваныя званкі праз вацап і тэлеграм. Перыядычна сам тэлеграм таксама блакуецца.

Падчас розных вучэнняў альбо падчас нейкіх атак дронаў і гэтак далей уключаюць так званыя “белыя спісы”. Гэта значыць, што блакуюць абсалютна ўсё, акрамя спісу рэсурсаў, якія папярэдне зацверджаны, якія лічацца надзейнымі і праз якія, напрыклад, нельга атакаваць дзяржаўную інфраструктуру.
Такога паняцця, як “белыя спісы” у Беларусі не існуе. Больш таго, новая сістэма, якая прымяняецца да такіх больш маштабных блакіровак, выбудавана такім чынам, што аператары сувязі не маюць да гэтага ніякага дачынення. Гэтая сістэма дзейнічае незалежна ад аператараў.

Гэта асобнае абсталяванне, якое фільтруе інфармацыю ад глабальнага інтэрнэта да карыстальніка ўнутры Расіі. І ў выніку тэарэтычна можна адключыць цалкам увесь расійскі інтэрнэт ад знешняга — і ўнутры нават будзе нешта працаваць. Такой сістэмай прасцей кіраваць і прасцей уключаць ці выключаць яе час ад часу. І зноў жа — без нейкага ведама аператараў сувязі, якія з гэтым парабіць нічога не могуць. У іх нават няма выбару падпарадкоўвацца такім загадам ці не.

Поўнамаштабна блакіроўка сацсетак у Беларусі магчыма

Сёння ў Беларусі асноўныя мэсэнджары працуюць, асноўныя глабальныя сацыяльныя сеткі таксама не заблакаваны. Мы ведаем выпадкі, калі блакавалі ці замядлялі працу ютуба на нейкі кароткі час. Напрыклад падчас навагодняга віншавання Святланы Ціханоўскай.

Блакіроўка сацсетак — самагубства для Лукашэнкі. Ці пойдзе ён шляхам Пуціна?

Да блакіроўкі трэба рыхтавацца / pixabay.com

Час ад часу блакуецца доступ да асобных сайтаў. Гісторыя з нядаўнім блакаваннем “Укантакце” досыць нетыповая, бо гэта расійская сацыяльная сетка, якая ў адрозненні, напрыклад, ад фэйсбука ці інстаграма, досыць актыўна супрацоўнічае як з расійскімі сілавікамі, так і з беларускімі. І адпаведна выдаляе інфармацыю, якую просяць выдаліць, выдае даныя карыстальнікаў, якія просяць. Таму гэтая блакіроўка была вялікай нечаканасцю.

Ці можна чакаць у Беларусі нейкіх поўнамаштабных блакіровак — вялікае пытанне. Беларуская інфармацыйная прастора моцна адрозніваецца ад расійскай. У Расіі так ці інакш нават хай сабе і недасканала, але дублююцца глабальныя сервісы. Там ёсць свае паштовыя сервісы, той жа яндэкс ці mail.ru, там ёсць свае відэахостынгі, якія апошнім часам актыўна прасоўваюцца, там ёсць свой мэсэнджар Макс.

Ёсць вялікая верагоднасць таго, што калі ўласныя расійскія сэрвісы стануць дастаткова дасканалымі, каб іх хаця б цярпець, можна будзе цалкам адключыць тыя самыя непакорныя рэсурсы.
У Беларусі ніякай падобнай унутранай архітэктуры няма, адпаведна выключаць глабальныя сэрвісы (гугл, ютуб ды іншыя сацсеткі і мэсанджары) — гэта вялікая рызыка пакінуць нашых карыстальнікаў сам-насам выключна з расійскімі сэрвісамі, якія цалкам кантралююцца Расіяй.

Калі мы прымаем як гіпотэзу, што беларускі рэжым усё ж хоча захаваць нейкую незалежнасць ад расійскага, то, канешне, гэта будзе практычна самагубства. То бок цалкам аддаць сябе пад інфармацыйны кантроль расійскай дзяржаве.

Але, паўтаруся, пакуль мы не бачылі гэтых глабальных доўгатэрміновых блакіровак і не чакаем іх. Што тычыцца кароткатэрміновых — беларускі рынак нязначны для глабальных сэрвісаў. Яны не стануць супрацоўнічаць з рэжымам, каб захаваць нейкую аўдыторыю ў Беларусі ці дасяжнасць гэтых сервісаў.

Адпаведна нават пагражаць гэтым нельга — напрыклад, папрасіць інстаграм выдаліць нейкую інфармацыю пад пагрозай, што яго ў Беларусі заблакуюць, немагчыма, бо інстаграм не будзе рэагаваць на тыя пагрозы — няма ніякіх рычагоў.

Вось гэта такія асноўныя прагнозы таго, што можа быць.

Блакіроўку можна абыйсці, і беларусы пра гэта добра ведаюць

Калі Лукашэнка раптам пойдзе шляхам Пуціна і заблакуе глабальныя сервісы, хай сабе нават на кароткі тэрмін, беларусы сутыкнуцца з прыкладна той жа неабходнасцю, з якой сутыкнуліся жыхары Расіі — мець надзейныя сродкі абыходу такой цэнзуры.

Нягледзячы на тое, што ў Расіі ўсё заблакавана, аўдыторыя тых жа мэсанджараў і сацсетак там прасела нават не на палову. Бо большасць людзей навучыліся абыходзіць гэтыя забароны і блакіроўкі праз розныя тэхнічныя сродкі — напрыклад, впн-сэрвісы.

У Расіі вельмі актыўна развіваюцца ў тым ліку свае впн-сэрвісы, якія заточаны на абыход менавіта расійскай цэнзуры. Калі ў Беларусі будуць аналагічныя блакіроўкі, з’явіцца вострая патрэба для таго, каб у беларусаў былі магчымасці выкарыстоўваць впн-сэрвісы — надзейныя, хуткія, якія будуць супрацьстаяць цэнзуры.

Да гэтага трэба рыхтавацца. Мець у сябе на прыладзе пару-тройку платных ці бясплатных надзейных впн-сэрвісаў. З бясплатнымі варта быць асцярожнымі — трэба ўважліва глядзець, каму яны належаць і за кошт чаго яны зарабляюць грошы, і арыентавацца на рэкамендацыі тых жа праваабаронцаў ці спецыялістаў па лічбавай бяспецы.

Напрыклад, можна звярнуцца ў Кібер Бабёр па параду, які впн-сервіс выбраць, ці паглядзець нейкія надзейныя матэрыялы пра ўжо рэкамендаваныя сервісы.