Вячорка: праблемы беларусаў ва Украіне вырашаюцца хаатычна

14/11/2025 - 19:56

Размова з Франакам Вячоркам / Еўрарадыё

На палях 4-га Форума Астрожскіх, які праходзіць у Кіеве, Еўрарадыё паразмаўляла з дарадцам Святланы Ціханоўскай Франакам Вячоркай. Мы спыталі яго пра праблемы беларусаў ва Украіне, адносіны з уладамі краіны, стаўленне іх да Беларусі і вызваленне беларускіх палітвязняў.

— Сёлета праводзіцца чацвёрты форум аб супрацы беларускіх і украінскіх сілаў ва ўмовах агрэсіі ва Украіне. Але пакуль не асабліва бачна, што асноўныя праблемы — легалізацыя беларусаў ва Украіне, медычная дапамога былым добраахвотнікам — набліжаюцца да вырашэння. У чым для цябе пазітыўны бок гэтай падзеі?

— Калі казаць пра Форум, то атмасфера стала лепшай і людзей стала болей.

Беларуская прастора, тусоўка палітычная і экспертная, ужо сфармавана. У першыя гады форуму гэта было хутчэй складанне, але зараз можна канстатаваць, што яно цалкам завяршылася.

Узровень таксама трошкі выйшэйшы — нарэшце прысутнічаюць з украінскага боку прадстаўнікі дзяржструктур. У Вярхоўнай радзе ёсць выразная прабеларуская група нардэпаў — і са “Слугі народа”, і з апазіцыі кажуць адным голасам. Паглядзім, у што гэта выльецца па выніку двух дзён падзеі.

Таксама важна, што амаль не гучыць наіўных меркаванняў наконт Беларусі і дэмсілаў, тыпу вы павінны зрабіць, напісаць, аб’яднацца.

— Але ўсё ж такі такое кажуць.

— Так, але гэта адзінкавыя меркаванні. У папярэднія гады такога наіўнага, нерэалістычнага падыходу, непаразумення было вельмі шмат з абодвух бакоў.

Зараз гэтага няма, усё выглядае цвяроза і рэалістычна. Для мяне асабіста вельмі раскрыўся былы пасол Украіны ў Беларусі Ігар Кізім. Бачна, што ў яго ёсць экспертыза для рашэння праблем. Адзінае, што гэтая экспертыза не мае палітычнай волі, каб даць свае плады.

Было правільна сказана — калі будзе палітычная воля з Офісу Зяленскага, падтрымка з боку Вярхоўнай рады, то ўсе праблемы і палітычныя, гуманітарныя прапановы можна будзе вырашаць.

Зараз усё вырашаецца ad hook. Праблемы беларусаў вырашаюцца індывідуальна — адблакоўваюцца банкаўскія рахункі па нейкіх спісах, вярнулі беларускія праграмы. Але няма сістэмнасці, таму застаецца адчуванне, што ўсё працуе вельмі хаатычна.

Што я зараз бачу — гэта жаданне вярнуць гэтую сістэмнасць у працы з беларускім пытаннем. Воля палітычная патрошку з’яўляецца, але як яе нанізаць на нейкі каркас пакуль не зразумела.

Беларусь аддалі ў Дэпартамент несяброўскіх краін. Добра, што Беларусь увогуле кудысьці паклалі, гэта ўжо плюс. Але хто там будзе вырашаць пытанні, займацца экспертызай, пакуль невядома. Думаю, што праз пару тыдняў стане ясна, як толькі будзе сфармавана каманда ў МЗС, адказная за Беларусь у гэтым дэпартаменце, то мы адразу прыйдзем да іх з гэтымі прапановамі.

— Зноў абмяркоўваецца пытанне, што адсутнічае стратэгія па супрацы афіцыйнага Кіева з дэмсіламі. Ці гэта сапраўды так?

— Не, такіх стратэгій было зроблена вельмі шмат. Зараз толькі было прадстаўлена 4 стратэгіі, якія кажуць пра адно і тое ж рознымі словамі.

Праблема не ў наяўнасці, а як гэтым стратэгіям трапіць на практычную рэалізацыю. На Форуме ў нас будзе магчымасць гэта абмеркаваць па міжнародным трэку па вызваленні добраахвотнікаў.

Гэта дакладнае адрозненне гэта Форуму ад мінулых, якія былі больш абстрактныя, чым зараз. Было проста закідванне мэседжаў.

— На якім узроўні зараз камунікацыя дэмсілаў з Офісам Зяленскага? Калі чакаць афіцыйнай сустрэчы Ціханоўскай і прэзідэнта Украіны?

— Мы камунікуем з Офісам Зяленскага. Лябедзька трымае кантакт з Вярхоўнай радай. У нас ёсць кантакты ў МЗС на ўзроўні дэпаратаментаў. Раней была камунікацыя праз Ігара Кізіма, але зараз няма спецпрадстаўніка па Беларусі з боку Украіны. Праз гэта прападае важнае звяно. Мы закідваем ідэі і прапановы, але гэта не ідзе ў працу, бо няма адваротнага адказу.

Я асабіста на сувязі з Жовквам, гэта дарадца па міжнароднай палітыцы, з Падаляком, на нейкіх форумах перасякаліся з Ермаком.

У самой Святланы прыязныя адносіны з самім Зяленскім, ён падыйшоў на IPC сам, павітаўся, выказаў жаданне большай камунікацыі. Але па сустрэчы няма магчымасці і канкрэтыкі. Мы таксама абмяркоўваем адзін вялікі супольны праект, які распрацоўваецца некалькі год. Дэталяў даць не магу, пакуль усё адбываецца на стадыі абмеркаванняў. Тут удзельнічаюць украінскія чыноўнікі і амерыканскія дыпламаты.

— Дык што ўсё ж такі наконт сустрэчы Зяленскага і Ціханоўскай?

— Каб афіцыйна, то патрэбны візіт. А каб ён быў, патрэбна павестка, запрашэнне, прадмет для сустрэчы.

Сам Зяленскі пастаянна ў раз’ездах, як і Ціханоўская. Нават лагістычна прасцей зрабіць сустрэчу на замежных форумах, чым афіцыйна прыехаць ва Украіну.

У самой Святланы такі падыход, што мы не павінны навязвацца. І калі такая сустрэча саспее, то яна адбудзецца натуральным чынам. Адназначна, адносіны зараз лепшыя, чым былі раней — камунікацыя і Офіса Зяленскага, і МЗС Украіны стала болей паслядоўнай па Беларусі, пра раздзяленне рэжыма і беларусаў, пра нашу еўрапейскую будучыню.

Шчыра скажу, што мы гэтую сустрэчу спецыяльна не пушым, нават такога запыта не рабілі на афіцыйную сустрэчу. Усё будзе, калі надыдзе час і патрэба ў гэтым.

Мы сёння чулі ад украінскага боку, чаму такога не адбываецца — гаворка пра магчымасць адкрыцця паўночнага фронту з Украінай па мяжы з Беларуссю. Тут галоўнае не зашкодзіць, трэба з гэтым лічыцца.

— Ці магчыма рашэнне па вызваленні “каліноўцаў”, рэйкавых партызан з беларускіх турмаў? Ці ёсць пазітыўныя імпульсы з украінскага боку?

— Людзі, пацярпелыя праз дапамогу Украіне, і добраахвотнікі вайсковыя ёсць у спісах на вызваленне, якія ёсць у амерыканскіх дыпламатаў. Ці трапяць яны на вызваленне сапраўды — мы не ведаем, гэта залежыць ад Лукашэнкі, фінальнае рашэнне за ім.

— Амерыканцы могуць на гэта ўплываць?

— Глядзі, як гэта адбываецца. Мінск кажа: “У нас няма палітвязняў”. Амерыканцы адказваюць: “У вас ёсць людзі, якіх мы лічым закладнікамі”. Мінск просіць паказаць, хто гэта. І мы тады даем нашыя спісы, падзеленыя па катэгорыях: грамадзяне, медыя, палітычныя актывісты, добраахвотнікі. Але фінальны спіс на вызваленне мы не складаем.

Гэтыя людзі ў спісах ёсць, але калі іх вызваляць, прагназаваць нельга. Таксама магу сказаць, што ўкраінцы зацікаўленыя ў амерыканскім гуманітарным трэку, каб вызваліць тых, хто дапамагае Украіне. Гэта людзі, асуджаныя за сабатаж, вайсковыя аперацыі. Ёсць мінімум да ста чалавек, якія былі асуджаныя за праўкраінскія данаты і пасты. Іх павінна быць нашмат болей. Але ўкраінскі інтарэс у вызваленні таксама ёсць.