"Ідэальны вораг": як рэпрэсуюць ЛГБТК+ у Беларусі

 — Я ачмурэў, калі першым жа пытаннем была арыентацыя. Чаго заўгодна чакаў, але не гэтага. Было зразумела, што з правамі ЛГБТК+ у нас дрэнна, але, каб заманьваць у РАУС і пытацца пра асабістае жыццё... гэта быў сюр.

Насупраць сядзіць сур'ёзны дарослы мужык і распытвае пра асабістае жыццё замест таго, каб вырашаць свае справы і лавіць рэальных злачынцаў.

Антон не можа расказаць, што адбывалася далей, бо нават за гэты кароткі расказ яму можа пагражаць некалькі гадоў. Пакуль што ён вырашыў не пакідаць Беларусь. 

"Сапраўдны гей, якому не месца "ў шэрагах беларускага войска"

30-гадовы Мікалай, у адрозненне ад Антона, цяпер знаходзіцца ў бяспечнай краіне. Ці лягчэй яму ад гэтага? Не факт…

У Беларусі Мікалай працаваў у школе, паралельна вёў квір- і экаактывісцкую дзейнасць у Instagram. Як і ва ўсіх беларускіх хлопцаў — на парадку дня стаяла армія. Спачатку ўсё было добра: кожныя шэсць месяцаў праверкі ў ваенкамаце і адтэрміноўкі па хваробе. Але ўсяго за паўгода да канца прызыўнога ўзросту яго захворванне выкраслілі са спісу "непрыдатных".

 — У войска я ісці не хацеў — ведаў, якія там умовы, харчаванне, гігіена... пра правы чалавека, асабліва, калі ты квір, і казаць не даводзіцца. Тыя, хто там быў, распавядалі, што там хутка разумеюць, што ты гей — і гэты год ператвараецца ў пекла. Сітуацыя нічым не лепшая за турэмную.

Мікалай прачытаў у Інтэрнэце, што вегетарыянцы (кім ён і быў) могуць прэтэндаваць на альтэрнатыўную службу. Але ў ваенкамаце былі непахісныя: даць такі від службы можа толькі камісія.

— Я быў вымушаны сказаць, што не магу ісці на тэрміновую службу праз дыету і арыентацыю. Мне выдалі накіраванне ў псіхіятрычную лякарню. А там нікога не хвалюе, што ты насамрэч не хворы, а толькі "на абследаванні ад ваенкамата". Ты літаральна апынаешся ў звычайным мужчынскім аддзяленні, дзе разам з табой знаходзяцца людзі з псіхічнымі захворваннямі. Рэчы адбіраюць, а стэлефанавацца з роднымі можна толькі раз на суткі.

Мікалай упэўнены, што гісторыя з псіхлячэбніцай у Беларусі накіраваная на тое, каб чалавек адмовіўся ад сваёй ідэнтычнасці. І чым раней ён гэта зробіць, тым лепш. 

— Мяне ўвесь час схілялі, каб я зняпраўдзіў свае ж словы. Палохалі, маўляў, "гэта застанецца з табой на ўсё жыццё", "табе трэба гэтае таўро?”. Кожны дзень я прачынаўся а 6-й і клаўся а 10-й. Спіш са святлом, дзверы ў прыбіральню не зачыняюцца. Атмасфера татальнага прыніжэння. Але я вытрымаў гэты экзамен і нават атрымаў пацверджанне, што я сапраўдны гей, якому "не месца ў шэрагах беларускага войска".

Але разам з гэтай паперкай Мікалаю фактычна паставілі крыж на нармальным жыцці ў Беларусі.

— Я адразу ж страціў працу. Кіраўнік сказаў: "Калі хочаш праблем — мы табе іх намалюем!". І я сышоў. Знайсці новую працу аказалася амаль немагчыма. Пры праходжанні камісіі на працу сцюардам у "Белавія" мне адмовілі, таму што ў ваенным білеце стаяў дыягназ "разлад сексуальных паводзін". А лекар сказаў, што такія людзі, як я, вельмі непрадказальныя і ад іх можна чакаць чаго заўгодна.

Мікалай з сумам разважае, што ў Беларусі яму няма месца. Яму горка, што справа нават не ў дзяржаве, а ў саміх людзях, якія лічаць ЛГБТК+ хворымі і тымі, хто хоча разбурыць існы парадак.

— Канкрэтна я эміграваў не толькі праз палітычную сітуацыю, але яна была каталізатарам. Тут прыходзіць у галаву асацыяцыя з Германіяй 1930-х —нават такая адукаваная краіна за пару гадоў стала адпраўляць квір-людзей (разам з іншымі непажаданымі) у газавыя камеры... жыццё даецца адзін раз, і месца нараджэння мы не выбіраем. Але мы выбіраем, як рэагаваць на выклікі. І я абраў жыццё, а не хованкі.

"Калі не будзе паперы пра наведванне сексолага, паставім вашых дзяцей у СНС"

Марат таксама з'ехаў — разам з чатырма дзецьмі. Яны сталі першымі беларусамі, якія атрымалі французскую гуманітарную візу. Дзеці ходзяць у школу, падцягваюць мову, знаходзяць сяброў.

Але такога жыцця ў Марата магло і не быць.

Некалькі гадоў таму ён адважыўся на трансгендарны пераход у Беларусі. Сабраў усе дакументы і нават дапусціўся да першай камісіі [працэдура транспереходу складаецца з двух этапаў: першая камісія дае дазвол на юрыдычны пераход (змена імя і гендарнага маркера), а другая — на медыцынскі. — Еўрарадыё].

І на здзіўленне Марата рашэнне было станоўчым — яму дазволілі памяняць жаночыя дакументы на мужчынскія.

— Каб пайсці на другую камісію трэба было паспяхова сацыялізавацца. Але зрабіць гэта, маючы жаночую знешнасць і прадстаўляючыся мужчынам, складана. Таму я стаў купляць гармоны ў Расіі: легальна і з рэцэптам ад доктара. І як толькі стаў падобным да мужчыны — памяняў дакументы.

Калі Марат атрымаў новы пашпарт, дома пачасціліся праверкі — сацапека, школа, ўпраўленне адукацыі, сельсавет... Дзяржорганы, нібыта абараняючы дзяцей, не давалі сям'і спакойна ўздыхнуць, а затым пачалі пагражаць. Аднойчы Марата тэрмінова выклікалі ў школу на падставе таго, што на сына прыйшла папера…

— У майго сына аўтызм. Улетку ён адпачываў у лагеры, адкуль прыйшла скарга, маўляў, у нас адбываецца гвалт у сям'і... Я адкрыта засмяяўся дырэктару ў вочы.  Кажу: “Вы ж дзяцей маіх бачылі, яны ж ні бога, ні чорта не баяцца! Вы што! Нават па задніцы нармальна яму не давалі ні разу”. Скаргу падаў псіхолаг, якому мой сын нібыта адкрыўся і ўсё распавёў. Колькі б я ні скардзіўся — бескарысна. Сказалі, што пачынаюць расследаванне аб пастаноўцы дзяцей у СНС [сацыяльна-небяспечнае становішча. — Еўрарадыё]. І праверкі па крузе пайшлі, прыходзілі нават з МНС. Аднаго разу прыходзілі пасярод працоўнага дня і потым патрабавалі апраўдальную паперу, што мяне дома не было па ўважлівай прычыне.

Пасяджэнне ў школе аб пастаноўцы дзяцей у СНС адбылося праз некалькі тыдняў. Ніводнае з абвінавачанняў, што былі высунутыя, даказана не было. Але дачапіліся да таго, да чаго школа зусім не мае дачынення.

— Дырэктар спытала, чаму я не хаджу да сексолага. Я адказаў, што гэта не іх справа, прыватная інфармацыя і г. д. На што яны запярэчылі: "Калі не будзе паперы пра наведванне сексолага, мы паставім вашых дзяцей у СНС, а гэта першы крок да пазбаўлення бацькоўскіх правоў". Сказалі, калі да 16 гадзіны ў гэты ж дзень не прынясу, то ўсё... Але я паспеў яе прынесці, і пакуль можна было выдыхнуць.

Неўзабаве пачаліся і праблемы з пераходам. Марата паводленадуманай падставы выклікалі ў Навінкі [РНПЦ псіхічнага здароўя. — Рэд.], дзе яго чакала камісія.

— Яны ўспомнілі, што 20 гадоў таму я ляжаў у РНПЦ псіхічнага здароўя. Але ўсе гэтыя рэчы я паведамляў сексолагу, і ён не бачыў сэнсу ўказваць гэта. Потым сказалі, што ў мяне не хапае нейкіх даведак, хоць без іх да першай камісіі мяне не дапусцілі б. Любыя аргументы адпрэчваліся, мяне абвінавацілі ў падмане камісіі, а яшчэ ў незаконным прыёме гармонаў.

Марата ў лепшых традыцыях беларускага рэжыму пачалі шантажаваць і прапанавалі два варыянты: альбо ён сам падпісвае паперу аб вяртанні да жаночай асобы, альбо на яго пададуць у суд за тое, што ўвёў камісію ў зман.

— Я стаў спрачацца, але ў іх быў бяспройгрышны аргумент: яны сталі пагражаць, што акрамя анулявання першага рашэння, мае дзеці аўтаматычна трапяць у СНС. Выйсця не было: я падпісаў паперу. Я быў паралізаваны, у мяне зносіла дах, жыццё руйнавалася…

Праз пару дзён Марат прыйшоў у сябе, стаў шукаць юрыстаў, пісаў у розныя арганізацыі, каб аспрэчыць гэта незаконнае рашэнне, але як бы ён ні спрабаваў — толку не было.

Судзіцца з беларускай сістэмай бессэнсоўна — за справу не хацеў брацца ніводны адвакат. Таму Марат вырашыў пакінуць Беларусь назаўжды.

"Зайшлі ў кватэру са словамі: "Ты лесбіянка?”

Гісторыя Кіры падобная да гісторый тысяч іншых беларусаў, уцекачоў ад рэпрэсій за мяжу. Але акрамя пераследу, яна разумела, што ў Беларусі ў яе не будзе будучыні і праз арыентацыю. Яна працавала ў маркетынгу і паралельна была феміністкай і актывісткай у сферы правоў чалавека.

— Я валанцёрыла, дапамагала з афармленнем мерапрыемстваў, арганізацыяй. Гэта быў больш закулісны ўдзел, але я адчувала, што магу быць карыснай супольнасці, і гэта моцна мяне падтрымлівала, давала выхад творчай энергіі. На жаль, увага з боку сілавікоў да людзей, якія хоць неяк звязаныя з грамадзянскай актыўнасцю, — тыповая сітуацыя для Беларусі.

Кіра ведала, што перыядычна да ЛГБТК+ людзей прыходзяць дадому. Прыйшлі і да яе, хоць фармальна справа не мела дачынення да актывізму.

 — Прыйшлі людзі ў цывільным і група сілавікоў у масках з аўтаматамі, пара "панятых". Прычыны гэтага мерапрыемства не патлумачылі толкам, не паказалі дакументаў, ордэраў або пратаколаў, не назвалі сябе. Зайшлі ў кватэру са словамі: "Ты лесбіянка?”. Спецыяльна перабіралі ўсё, што тычылася менавіта квір-тэматыкі: мерапрыемствы, перапіскі, фотаздымкі, кантакты, задавалі пытанні пра арыентацыю, супольнасці, пра людзей, якіх я магла ведаць.