Без намёкаў: Як амерыканскі багацей падтрымаў нацыстаў

Еўрарадыё ў рубрыцы "Без намёкаў" успамінае пра Генры Форда — вядомага амерыканскага бізнесмена, які зрабіў рэвалюцыю ў аўтамабілебудаванні і які падтрымліваў нацыстаў. У 1938 годзе нямецкія консулы ўручылі знакамітаму прадпрымальніку Ордэн Заслуг германскага арла — найвышэйшую ўзнагароду Трэцяга рэйха для замежнікаў.

Важна адзначыць, што такімі ордэнамі ўзнагароджвалі людзей на знак удзячнасці за іх дзейнасць на карысць нацысцкага рэжыму.

Падрабязней пра тое, чым менавіта Форд заслужыў такую ўзнагароду, чытайце ў нашым матэрыяле. Гэта экскурс у сусветную гісторыю — усе паралелі з сучаснымі падзеямі выпадковыя.

Антысемітызм з дзяцінства

Антысеміцкія погляды Генры Форда пераклікаліся са страхамі некаторых амерыканцаў у канцы XIX — пачатку XX стагоддзяў. У гэты час іміграцыя з Еўропы прывяла ў ЗША мільёны габрэяў, і ў грамадстве была папулярная антысеміцкая рыторыка. Акрамя таго, фермеры-пратэстанты, з якіх паходзіў Форд, насцярожана, а часта і варожа ставіліся да іншародцаў.

Вось як апісвае той час прафесар гісторыі амерыканскіх габрэяў Хасія Дайнер:

— Антысемітызм ішоў зверху ўніз з элітных крыніц і знізу ўверх з папулісцкіх крыніц. Ён ішоў і справа, і злева. Маленькія гарады былі не такімі вялікімі рассаднікамі антысемітызму, як буйныя. Аднак ён мог праяўляцца практычна дзе заўгодна.

Такім чынам, хлопчыкам Форд мог прыйсці ў царкву і пачуць, што менавіта габрэі былі адказныя за распяцце Хрыста. У краме — пра тое, што габрэі былі занадта настойлівыя, пераконваючы пакупнікоў нешта купіць, або нібыта спрабавалі прадаць няякасныя тавары.

Пошук простага тлумачэння прывёў Форда да тэорыі змовы, а распаўсюджаныя ў той час развагі пра габрэйскіх банкіраў паступова сфармавалі яго погляды. У 1920-х гадах гэта вылілася ў адну з найбуйнейшых антысеміцкіх кампаній у гісторыі ЗША.

Прапаганда праз гарадскую газету

У 1918 годзе Генры Форд купляе штотыднёвую газету свайго роднага горада Дырбарн (штат Мічыган) The Dearborn Independent. У ёй ён публікуе серыю з 91 артыкула, дзе сцвярджалася, што Амерыку нішчыць велізарная габрэйская змова.

У артыкулах Форд ва ўсіх магчымых кантэкстах спасылаўся на габрэяў як на корань бедаў Амерыкі і свету. Забастоўкі? Гэта былі габрэі! Любы фінансавы скандал? Габрэй. Сельскагаспадарчая дэпрэсія? Габрэй.

Паводле тэорыі змовы, якой Форд тлумачыць усё, што адбываецца ў свеце, на планеце існуе "таемнае", "сусветнае" або "міжнароднае габрэйскае прадпрыемства". Яно арыентаванае на захоп кантролю над светам. Дэмакратычныя рэжымы і сіянізм даследчыкі называюць "шырмамі" гэтага габрэйскага прадпрыемства, а Ізраіль — "цэнтрам" змовы.

Тэорыя, якая выкрывае "габрэйскую змову" супраць чалавецтва, заклікае да знішчэння "ворагаў роду чалавечага" — габрэяў.

Пазней Форд аб'яднае тыя артыкулы ў чатыры тамы пад назвай "The International Jew" і распаўсюдзіць паўмільёна асобнікаў па сваёй шырокай сетцы дылераў і падпісчыкаў.

Без намеков: Как американский богач поддержал нацистов

The Dearborn Independent / The International Jew / Архіў

Перавыданне "Пратаколаў сіёнскіх мудрацоў"

"Пратаколы сіёнскіх мудрацоў" — сумнавядомы падроблены дакумент, які ўпершыню быў апублікаваны ў 1903 годзе на рускай мове пад выглядам справаздачы пра таемныя сходы сіяністаў у Базелі.

У ім сцвярджалася пра існаванне міжнароднай габрэйскай змовы, што клалася на ўяўленні пра свет Генры Форда.

У 1921 годзе ён пісаў: "...пратаколы ўпісваюцца ў тое, што адбываецца. Ім 16 гадоў, і аж да цяперашняга часу яны адпавядалі сусветнай сітуацыі".

Ён друкуе падробленыя дакументы як артыкул у The Dearborn Independent, таму многія чытачы ўспрымаюць яго як навіну.

Дзякуючы Форду "Пратаколы" выходзяць накладам 500 тысяч асобнікаў. Лічыцца, што менавіта ён спрыяў перакладу фальшывага дакумента на розныя мовы і распаўсюду яго па ўсім свеце.

Чаму менавіта Генры Форд быў небяспечны?

Рыторыка прадпрымальніка была не такой і незвычайнай для свайго часу. Аднак, як адзін з самых вядомых людзей у ЗША, Генры Форд масава легітымізаваў ідэі, якія ў адваротным выпадку былі б маргінальнымі.

Узнагароджанне Генры Форда / Архіў

Чым яшчэ Форд заваяваў удзячнасць нацыстаў?

Паводле прафесара гісторыі амерыканскіх габрэяў Хасіі Дайнер, Гітлер быў вельмі натхнёны працамі свайго аднагодка Генры Форда і радаваўся, што той папулярызуе антысеміцкія настроі ў ЗША.

Але не толькі гэта вабіла нацыстаў у Фордзе.

Прыйшоўшы да ўлады ў 1933 годзе, Гітлер ўключае "Фардызм" у свае планы па падняцці аўтамабільнай індустрыі ў Германіі. Нацысты будуюць завод Volkswagen, на які клічуць інжынераў з заводаў паспяховага прадпрымальніка Форда.

З 1938 года на заводзе Форда ў Кёльне пачалі будаваць 3-тонныя грузавікі. Каля 50 тысяч такіх машын прадалі нямецкай арміі ў 1941-1945 гады.
У дакладзе юрыдычнага камітэта Сената ЗША з 1974 года напісана, што агулам даччыныя прадпрыемствы GM і Форд пабудавалі прыблізна 90% браняваных 3-тонных паўгрузавікоў і больш за 70% сярэдніх і вялікіх грузавікоў Рэйха.

Характэрна яшчэ і тое, што пасля пачатку Другой сусветнай вайны Форд перастае збіраць рухавікі для самалётаў Англіі, што ваявала з Германіяй, затое пачынае выпускаць авіярухавікі для войска Гітлера на сваім новым заводзе ў Францыі.

У 1941 годзе філіял Форда ў акупаванай Францыі працягваў вырабляць грузавікі для вермахта, а другі яго філіял, у Алжыры, забяспечваў гітлераўскага генерала Ромеля грузавікамі і бронеаўтамабілямі.

Ford V3000 Maultier на службе ў нацыстаў / Архіў

"Нясветлая" памяць пра вялікага бізнесмена

У 1947 годзе вядомы прадпрымальнік Генры Форд памірае. У біяграфіі Форда, якую напісаў брытанскі гісторык Роберт Лэйсі, прыводзіцца сведчанне аднаго з супрацоўнікаў Ford Motor, які сцвярджаў, што яе ўладальнік не змог справіцца з шырокім інсультам пасля прагляду хронікі з нацысцкіх канцлагераў.

Нашчадкам Генры Форда давялося прыкласці нямала намаганняў, каб "адмыць" кампанію ад антысеміцкага мінулага яе заснавальніка.