Расія вязе сыравіну з акупаваных тэрыторый, а Беларусь прадае ў ЕС

19/02/2025 - 14:09

Расія вязе сыравіну з акупаваных тэрыторый, а Беларусь прадае ў ЕС

Беларускае прадпрыемства робіць алей і прадае яго ў ЕС з сыравіны, якую Расія возіць з акупаваных тэрыторый Украіны.

БРЦ сумесна з літоўскім выданнем 15min.lt, латвійскім тэлеканалам TV3, украінскім праектам "Схемы", пры падтрымцы "Кіберпартызанаў", Супольнасці чыгуначнікаў Беларусі і супольнасці ўкраінскіх хакераў KibOrg падрыхтавала расследаванне, якое пралівае святло на цёмныя схемы беларускіх прадаўцоў алею.

Рэкорд не дзеля рэкорду

У 2024-м упершыню ў гісторыі Беларусі намалацілі больш за мільён тон насення рапсу.

Пасля пачатку вайны ва Украіне попыт на рапсавы алей моцна вырас у краінах ЕС. Санкцыі не закранулі пастаўкі, і да сярэдзіны 2024 года яго можна было свабодна завозіць у ЕС.

Адзін з флагманаў галіны ў Беларусі — ТАА "Аграпрадукт" з Брэсцкай вобласці — у 2022 годзе рэзка павялічыў экспарт рапсавага алею ў ЕС. Прыкладна ўдвая, калі параўноўваць з 2021-м, пісалі дзяржаўныя СМІ са спасылкай на аблвыканкам.

Россия везёт сырьё с оккупированных территорий, а Беларусь продаёт в ЕС

У Беларусі ў 2024 паставілі рэкорд па намалоце рапсу

Па звестках БРЦ, за 9 месяцаў 2024-га "Аграпрадукт" выручыў 523 млн беларускіх рублёў (без малога $161 млн).

Аднак БРЦ высветліў, што не ўвесь беларускі алей, які прадаецца ў Еўрасаюз, зроблены з беларускага рапсу.

Сертыфікаваны падман

Дырэктар "Аграпрадукту" Алег Цяслюк у жніўні 2023-га скардзіўся журналістам, што прадпрыемству не хапае сыравіны. Адзін з пастаўшчыкоў — Расія.

У 2023 годзе "Аграпрадукт" закупляў алейнае насенне, вырашчанае ў тым ліку на акупаванай частцы Херсонскай вобласці. Толькі за жнівень прадпрыемству паставілі каля 728 тон сыравіны з Херсоншчыны.

Рапсавы алей, выраблены з украінскай сыравіны, беларускае прадпрыемства пастаўляла ў Еўрасаюз. Па звестках Супольнасці чыгуначнікаў Беларусі, у 2024 годзе ў Літву і Латвію паступіла прыкладна па 50 тыс. тон прадукцыі "Аграпрадукту".

Забароны няма — возім

Рапсавы алей "Аграпрадукту", паводле звестак "Латвійскіх грамадскіх СМІ" (Latvijas Sabiedriskais medijs, LSM), у Латвію возяць чатыры фірмы. Сярод іх — Латвійская лагістычная кампанія K.I.F. Гэтую інфармацыю пацвердзіла БРЦ крыніца з Супольнасці чыгуначнікаў Беларусі. Абарот K.I.F. з €1 млн у 2021 годзе павялічыўся да €2,3 млн у 2023-м.

Аб пастаўках беларускага тавару ў кампаніі K.I.F. кажуць адкрыта: забароны Еўрасаюза няма — возім. Аднак запэўніваюць, што правяраюць паходжанне прадукцыі і глядзяць, ці ёсць вытворца ў санкцыйным спісе. Пра тое, што алей "Аграпрадукту" можа быць выраблены з рапсу з акупаваных тэрыторый Украіны, у K.I.F. не ведалі.

Рапсавы алей завозіўся ў Латвію і ў Літву

Па звестках БРЦ, у Латвію за першыя шэсць месяцаў 2024 года, паводле афіцыйнай статыстыкі Еўрастата, завезлі амаль 68,89 тыс. тон рапсавага алею з Беларусі.

"Латвійская чыгунка" (Latvijas dzelzceļš, LDz) у адказе на запыт журналістаў TV3 пацвердзіла, што "Аграпрадукт" экспартаваў рапсавы алей у 2021-2024 гадах.

Транзітам можна

Літва амаль да сярэдзіны 2024 года імпартавала беларускі рапсавы алей. Вазілі яго туды, па звестках Супольнасці чыгуначнікаў Беларусі, мясцовыя кампаніі Baltijos Pervezimai, GEN Cargo і Baltic Cargo Agent. З чэрвеня 2024 года ў краіне ўвялі забарону на імпарт сельгаспрадукцыі і кармоў для жывёлы з Расіі і Беларусі. Аднак транзіт гэтай прадукцыі праз тэрыторыю Літвы дазволены.

Нашы калегі з выдання 15min.lt пад выглядам патэнцыйных пакупнікоў пагутарылі з менеджаркай па продажах літоўскай Baltijos Pervezimai. Гэтая кампанія займаецца транспартнай экспедыцыяй грузаў і супрацоўнічае з "Аграпрадуктам", пацвердзіла суразмоўца. Яна расказала, як можна абысці забарону літоўскіх уладаў на ўвоз беларускай прадукцыі — пастаўляць не наўпрост у Літву, а, напрыклад, праз Латвію:

"Тэрміналы ў Рызе іх (тавары — рэд.) прымаюць, і там аніякіх праблем. Паколькі гэта прадукт харчавання, пад санкцыі ён не падпадае".

Як выглядае працэс узгаднення і перавозкі, у афіцыйным адказе на сумесны запыт БРЦ і 15min.lt расказала гендырэктарка Baltijos Pervezimai Вольга Троіцкая. Каб перавезці харчовы груз з Беларусі па чыгунцы праз Літву, адпраўнік павінен падаць заяўку ў LTG Cargo. Гэта — даччыная кампанія дзяржаўных "Літоўскіх чыгунак" (Lietuvos Geležinkeliai, LTG).

Калі заяўка праходзіць санкцыйны фільтр і LTG Cargo яе ўхваляе, арганізуецца працэс перавозкі з Беларусі, напрыклад, у Ізраіль праз Клайпедскі порт. У ім экспедытар часова становіцца грузаатрымальнікам.

Таксама ў адказе гаворыцца, што, хоць кампанія "Аграпрадукт" і не знаходзіцца пад санкцыямі, Baltijos Pervezimai прыпыняе адабрэнне новых заявак на адпраўку грузаў ад гэтага вытворцы, каб зрабіць ацэнку рызык, у тым ліку з літоўскай мытняй.

У лагістычнай літоўскай кампаніі Baltic Cargo Agent таксама пацвердзілі, што супрацоўнічаюць з беларускім вытворцам рапсавага алею: "У нас ёсць з імі кантракты, мы аказваем ім лагістычныя паслугі да порта Клайпеды, а таксама часткова ўдзельнічаем у перавозках да порта Рыгі".

Аб адной са схемаў абыходу абмежаванняў, уведзеных Літвой на ўвоз у краіну рапсавага алею з Беларусі, у гутарцы з журналістамі 15min.lt згадалі ў кампаніі TLSC. Яна звязаная з іншым імпарцёрам алею "Аграпрадукту" — GEN Cargo (апошняя належыць кампаніі UAB G 7 Plus, уласнікі якой валодаюць TLSC — падрабязней пра гэта раскажам ніжэй).

Было некалькі схем, як абыходзіць санкцыі літоўскіх уладаў

"Ёсць спецыфічныя ўмовы [размытнення тавару]. Вы не зможаце зрабіць гэта ў Літве. У тэорыі, алей можна завезці ў Літву, але ўзгадненне вельмі складанае. <...> Вам трэба імпартаваць яго ў Латвію або Польшчу. Гэта можна зрабіць, калі ў вас там ёсць кампанія. Там будзе мыта і іншыя нюансы, уключаючы код тавару. Я дэталяў не ведаю, але ёсць рабочая схема, па якой працуюць пэўныя кампаніі".

Хто стрэлачнік?

GEN Cargo, па словах крыніцы БРЦ, са сферы чыгуначных перавозак не толькі абыходзіла літоўскую забарону праз Латвію, але і працягвала пастаўляць тавар "Аграпрадукту" ў краіну наўпрост. У кастрычніку-снежні 2024 года, як паведаміла крыніца БРЦ, літоўская фірма атрымала 177 цыстэрнаў рапсавага алею — гэта каля 10 тыс. тон. Па звестках крыніцы ў LTG Cargo, GEN Cargo за той жа перыяд перавезла 120 вагонаў рапсавага алею ад беларускага пастаўшчыка.

Груз ад "Аграпрадукту" GEN Cargo прывозіць у Клайпедскі порт. Гэта літоўскім журналістам пацвердзіў адзін з супрацоўнікаў тэрмінала. Магчыма, GEN Cargo выконвае толькі функцыю экспедытара для іншай літоўскай кампаніі — дачкі "Літоўскіх чыгунак" LTG Cargo.

У афіцыйным адказе журналістам 15min.lt прадстаўнік "Літоўскіх чыгунак" напісаў, што ў іх даччынай кампаніі LTG Cargo няма прамых дамоўных стасункаў з "Аграпрадуктам", а прадукцыю беларускага прадпрыемства перавозілі іншыя фірмы-заказчыкі.

Таксама ў лісце гаворыцца, што чыгуначная кампанія Літвы пачала ўнутранае расследаванне і часова прыпыніла пастаўкі ад "Аграпрадукту".

Супольнасць чыгуначнікаў Беларусі атрымала інфармацыю ад сваіх крыніц, што пасля гэтага два вагоны з рапсавым маслам вытворчасці "Аграпрадукту" затрымалі на літоўскай станцыі Кяна.

Памагаты агрэсара

Вытворцу рапсавага алею "Аграпрадукт" з Украінай звязвае не толькі купля вывезенага з Херсонскай вобласці алейнага насення. Фірму, якая мае да гэтай кампаніі прамое дачыненне, украінскія ўлады абвінавацілі ў дапамозе расійскай арміі.

70% ТАА "Аграпрадукт" належыць беларускай кампаніі "Транзіт-Аўта 2003", якая патрапіла пад санкцыі Украіны 28 студзеня 2023 года за ўдзел у перавозцы расійскай вайсковай тэхнікі.

БРЦ адправіў запыт у кампанію "Аграпрадукт" з просьбай пракаментаваць апісаныя ў расследаванні факты, аднак на момант публікацыі адказу не атрымаў.

Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.

Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.