Людзі могуць мяняцца нават унутры сістэмы. Інтэрв'ю з Акіхіра Гаеўскім-Ханада

Акіхіра Гаеўскі-Ханада сустрэў сваё 25-годдзе за пару дзён да вызвалення з магілёўскай турмы №4. Яго затрымалі ў жніўні 2020 года, а ў 2022-м асудзілі па справе анархісцкай арганізацыі "Рэвалюцыйнае дзеянне" на амаль 16 гадоў, абвінаваціўшы па 13 артыкулах КК РБ.

Апошні год Акіхіра правёў у магілёўскай турме №4, да гэтага больш за год у шклоўскай калоніі №17 і яшчэ два з паловай гады — у менскім СІЗА.

Палітвязня вызвалілі 21 чэрвеня 2025 года разам з 13 іншымі пасля перамоваў спецпасланніка ЗША Кіта Келага і Аляксандра Лукашэнкі ў Мінску.

Зараз Акіхіра знаходзіцца ў Вільні.

"Пагаварыць з роднымі без адчування пастаяннага сачэння"

Прайшло ўжо два тыдні пасля вызвалення. Што цябе больш за ўсё здзівіла, якія змены ты заўважыў вакол?

Я быў апошні раз у Вільні пяць гадоў таму. Гэта адзін з маіх любімых гарадоў і ён значна папрыгажэў. Але з іншага боку, тут вельмі шмат бачыш атрыбутаў, звязаных з палітычнымі зменамі. Гэта значыць вялікая колькасць сцягоў Украіны, беларускай сімволікі. Бачыш, час змяніўся. Нават праходзячы міма сінагогі, бачыш партрэты Ізраільскіх закладнікаў. Было шмат драматычных змен за апошні год, і яны прама адбіваюцца на абліччы горада, і гэта кідаецца ў вочы.

А менавіта ў беларускім асяроддзі?

У дазаваным варыянце інфармацыя ў мяне была. Відаць, што многія людзі дзесьці расчараваліся, а дзесьці стаміліся, у тым ліку праз нейкія правалы ў плане ўцечкі інфармацыі, нейкія неправераныя кантакты або канфлікты унутры беларускай супольнасці.

Люди могут меняться даже внутри системы. Интервью с Акихиро Гаевским-Ханада

Магу сказаць, што ёсць шмат станоўчых, пазітыўных момантаў. Усе вельмі ўключыліся: вельмі шмат людзей спрабуюць знайсціся, стэлефанавацца, спісацца, падтрымаць, то-бок прапануюць сваю дапамогу. Не ведаю, гэта сіла супольнасці ці проста нейкія асабістыя ўзаемаадносіны, але відаць, што людзі хочуць нешта рабіць.

Раскажы пра сваё фізічны і псіхалагічны стан пасля турмы. Ці спатрэбілася табе медыцынская дапамога?

Вядома, праверыць стан здароўя трэба, але сур'ёзных скаргаў няма. Зрок значна пагоршыўся. У мяне і так была блізарукасць, а з-за дрэннага святла і таго, што там асабліва заняткаў, акрамя як чытаць і пісаць, няма, то тым больш.

Але, напрыклад, такая частая праблема людзей, якія былі ў месцах пазбаўлення волі, гэта зубы. А мне сказалі, што ўсё нармальна, карыесу няма. Можа, таму што маладосць, не ведаю. І псіхалагічна таксама, асабліва скардзіцца няма на што.

Што хацелася найперш зрабіць пасля вызвалення, і што ты зрабіў у першыя дні, калі ўжо адчуў сябе свабодным чалавекам?

Вядома, пагаварыць з роднымі без адчування пастаяннай сачэння, што ты павінен абмяжоўваць тое, што ты кажаш, — такога адчування вельмі даўно не было. Даведацца, хто дзе знаходзіцца, пагутарыць.

Яшчэ, асабіста для мяне, шмат хадзіць. Я ўвесь тыдзень, дзесяць дзён вельмі многа хадзіў, тут як раз горад вельмі прыдатны для хады — таму свабодна перасоўвацца, бачыць прыроду, архітэктуру таксама вельмі хацелася, на гэта я шмат часу надаў.

Ты ў Інстаграме апублікаваў пост пра загінулага добраахвотніка ва Украіне. Гэта быў твой знаёмы?

Так, гэта ўкраінскі таварыш. І я даведаўся, што некалькі маіх знаёмых ужо загінулі. У турме, вядома, інфармацыю атрымаць цяжка, але я меркаваў, што такое можа быць.

Ты разумееш, што там рызыкі і кошт, які людзі плацяць за свабоду, значна вышэйшы нават, чым у Беларусі. Зразумела, што ў Беларусі таксама былі Вітольд Ашурак або Алесь Пушкін, Раман Бандарэнка і іншыя загінулыя, але там на вайне гэта здараецца кожны дзень, у кожную хвіліну.

Тлумачыш сабе, што ёсць такое, і што ў іх ўсё значна складаней, чым у нас.

Як сустрэў навіны, што твае знаёмыя цяпер на вайне?

Напэўна, па-іншаму і не магло быць. Гэта людзі з пачуццём абавязку, яны не змагаюцца за ўкраінскую палітычную эліту або за нейкую нацыянальную ідэю. Яны змагаюцца, абараняючы свабоду і свае гарады, магчымасць жыць так, як яны хочуць.

Магчыма, яны трапілі на фронт не праз патрыятызм ці мабілізацыю, як звычайна бывае. У іх было іншае разуменне сітуацыі. Але я думаю, што для большасці людзей па-іншаму і не магло быць — яны не маглі паступіць інакш.

"Пакуль везлі, сказалі, што пры кожным гудку машыны, будуць наносіць удар"

Раскажы пра той дзень 12 жніўня, калі цябе затрымалі. Што тады адбывалася?

Тыя дні да затрымання, 9-12 жніўня, гэта былі яркія дні, калі вельмі мала спіш, таму што ты ўвесь час пагружаны ў інфармацыйную плынь, пастаянна сочыш, што адбываецца, звязваешся з людзьмі. Але непасрэдна ў пратэстах я не ўдзельнічаў. Напэўна, на жаль.

Ужо потым, калі цябе затрымліваюць, ты разумееш, і які сэнс быў сцерагчыся. З іншага боку, не абавязкова там удзельнічаць, каб нешта рабіць.

Цябе затрымалі разам з Аляксандрам Францкевічам, і вас абодвух збілі…

Гэта было падчас затрымання, у ГУБАЗіКу. Францкевіча затрымалі не са мной разам, але дома ў мяне.

А што адбывалася з табой?

Схапілі, кінулі ў машыну і пакуль везлі, сказалі, што пры кожным гудку машыны, а тады ўвесь горад гудзеў, будуць наносіць удар. Пакуль быў у машыне, пакуль мяне прывезлі ў ГУБАЗіК, быў проста нейкі бязмэтны гвалт.

Я адчуваў, што будзе працяг. Яны палохалі, што электрашокерам будуць біць, як яны білі Францкевіча. Таму я ўключыў для сябе псіхалагічную абарону: цалкам не камунікаваць з імі, у галаве пракручваліся адны і тыя ж фразы, каб пратрымацца. Па выніку працягу не было. Ну так, пабілі ў будынку, пабілі ў машыне. Сінякі былі па ўсім целе.

У Фрунзенскім РУУС, куды мяне павезлі на ноч, або на Акрэсціна былі больш жорсткія выпадкі. Людзі, якіх бралі на вуліцы, асабліва АМАП, яны, вядома, выглядалі вельмі дрэнна. Збітыя, з падраным адзеннем. Мяне таксама пабілі, але ўсё-ткі менш за іх.

Калі параўноўваць: СІЗА, адна калонія, іншая калонія, дзе было цяжэй за ўсё?

Усе, хто ў далейшым быў у менскім СІЗА, казалі, што гэта было самае адэкватнае месца. Усе ўспаміналі, напэўна, "з цяплом", хоць, вядома, там не было бытавых умоў: цесныя камеры па 15-20 чалавек.

Былы СІЗА № 1 на вуліцы Валадарскага / LookByMedia

Спачатку здаецца немагчымым, каб так шмат людзей жыло ў такой прасторы, а потым абвыкаеш. Пакуль яшчэ ты не асуджаны, у цябе перадачы ёсць, і людзі яшчэ не закранутыя, скажам так, турэмным тэрмінам, усе жывуць яшчэ свабоднымі катэгорыямі, няма яшчэ формы. Там асаблівых складанасцяў не было ў параўнанні з тым, што было далей.

Трапляючы ў калонію, ты адразу разумееш, што там зусім іншыя рэаліі, што да цябе адразу настроены вельмі варожа, і будуць прыдзірацца да ўсіх дробязяў. І ты не можаш пазбегнуць нейкіх парушэнняў, халодных ізалятараў і гэтак далей.

Этап у калоніі, у Шклове, напэўна, быў самым цяжкім. Калі я трапіў у першы штрафны ізалятар у сакавіку, толькі адключылі батарэі, а там створаныя ўсе ўмовы, каб табе было вельмі холадна. Калі я трапіў у ПКТ, то зноў сутыкнуўся з гэтымі ізалятарамі. Па ўсіх апытаннях зняволеных з розных турмаў і калоній, Наваполацкае і Шклоўскае ПКТ лічацца самымі жорсткімі — там ужываюць катаванні.

Што табе дапамагала будучы ў абедзвюх калоніях пражываць? У адзіноце, напрыклад, у ШЫЗА.

Калі ў ПКТ ў цябе ёсць кнігі, ты можаш на нешта адцягнуцца, то ў ШЫЗА цяжка, асабліва, як у Шклове, ты знаходзішся адзін (у некаторых калоніях саджаюць не па адным).

У адзіноце ты ўвесь час знаходзішся ў патоку сваёй свядомасці, табе няма на што адцягнуцца.

Я, напрыклад, паўтараў вершы, якія вучыў, пакуль знаходзіўся ў СІЗА і ў калоніі. Пракручваў іх. Часам гучыць радыё, паслухаеш песню і настрой падымаецца.

Спрабуеш не зацыклівацца на холадзе, на адзіноце. Спрабуеш адцягнуцца, думаць аб папярэдніх сустрэчах, кнігах, лістах і што далей будзеш рабіць.

Фізічны холад такі, што ты не можаш пра яго не думаць. Галоўнае псіхалагічна настройваць сябе, што гэта ўсё роўна пройдзе, і захаваць баланс ўнутры сябе.

Як ты аналізуеш апошнія пяць гадоў, ці заўважыў ты змены ў сабе?

Кардынальна, напэўна, няма. Тыя, хто сустрэлі мяне пасля пяці гадоў, сказалі, што ў прынцыпе я такі, які і быў.

Але, напэўна, я больш стаў разумець людзей і ставіцца з разуменнем да іх слабасцяў і перажыванняў.

Вядома, так не заўсёды адбываецца. Многія, наадварот, становяцца раззлаванымі або зачыняюцца ў сабе. Але магчымасць убачыць розных людзей дапамагла мне ставіцца з вялікім разуменнем да людзей.

Ці былі нешта новае, што ты даведаўся пра людзей, будучы там?

Што свет значна больш складаны. Што людзі — не дэманы і не анёлы, а проста людзі са сваімі слабасцямі і сваімі моцнымі бакамі.

Гэта значыць, кожны чалавек можа выбіраць свой шлях і рабіць выбар у складаных сітуацыях, і я бачыў сітуацыі, калі ад людзей не чакаеш, а яны праявяць сваю годнасць, сваю чалавечнасць, але бывалі сітуацыі, калі людзі, сапраўды, паступалі вельмі нізка ў адносінах да іншых і зусім нечакана.

Таму судзіць пра чалавека няпроста, і кожная сітуацыя з'яўляецца ўнікальнай.

Можаш распавесці пра прыклад, калі выяўлялася такая нечаканая чалавечнасць ў зняволенні?

Да траплення ў турму, хоць мяне і раней затрымлівалі, я сутыкаўся з тымі, хто непасрэдна займаўся палітычнымі актывістамі, і ўвесь час бачыў адкрыты негатыў, злосць і імкненне прынізіць чалавека і гэтак далей.

Таму ў мяне было ўяўленне, што з гэтым ты будзеш пастаянна сутыкацца ў зняволенні. Але ў тым жа Мінскім СІЗА я бачыў, што вельмі многія людзі ў самой сістэме пераацанілі тое, што адбываецца.

Яны бачылі, якія людзі сядзяць. Многія казалі, што бачаць, што кантынгент памяняўся, што людзі разумныя і таленавітыя, ветлівыя, колькі іх цяпер знаходзіцца за кратамі.

Яны казалі, што разумеюць, што гэтыя людзі хутчэй за ўсё не могуць быць злачынцамі.

Яны гэтыя моманты ўсведамлялі. Многія казалі, што нас падтрымліваюць, нават калі нас вазілі ў суд. Разумеюць, што гэта абсурд і беззаконне, спадзяюцца, што нас усіх адпусцяць.

Многія казалі, што раней яны слухалі расійскія СМІ і падтрымлівалі Расію ў канфлікце з Украінай. Але цяпер яны змянілі сваю пазіцыю — цяпер падтрымліваюць Украіну і цалкам памянялі свае погляды.

І тое, што людзі могуць мяняцца вось такім чынам нават унутры сістэмы, для мяне было важнае адкрыццё.

Вядома, людзі з сумленнем па большай частцы альбо сышлі, альбо з імі не працягнулі кантракт. Яны сыходзяць на нейкія пасады "не ў полі".

Адмоўны адбор сапраўды ёсць. Гэта, вядома, дрэнна для людзей, якія там знаходзяцца. Але мы таксама бачылі, што гэта зніжае агульны ўзровень — застаецца менш разумных людзей, якія могуць граматна прымаць рашэнні.

Адпаведна, гэта ўплывае на жыццяздольнасць гэтых інстытутаў і сістэм, якія падтрымліваюць рэжым.

"Усе гэтыя людзі, якія там знаходзяцца, яны ўсё роўна закладнікі сыстэмы"

У адносінах з іншымі зняволенымі, ці можаш ты распавесці пра прыклады салідарнасці ў турме?

У розных людзей абставіны розныя. Людзі адзін аднаму дапамагаюць прадуктамі, асабліва гэта відаць у Магілёве ў турэмным рэжыме, там па правілах усё абмежавана і ў цябе нічога няма.

Каштоўнасць дробязяў павышаецца.

Там адэкватныя людзі імкнуцца адзін з адным дзяліцца, дапамагаць. Асабліва, калі ў чалавека заблакаваны рахунак і ён не атрымлівае пераводу (у мяне так было ў апошні год), тыя, хто побач, дапамагаюць.

У калоніі таксама дапамагалі адзін аднаму. Калі людзі выходзілі з ШЫЗА ці калі я ведаў, што кагосьці туды пасадзяць, стараўся дапамагчы — каб у першыя дні яны маглі адпачыць, сагрэцца, нармальна паесці. Абменьваліся кнігамі паміж атрадамі, перадавалі навіны, каб людзі не адчувалі сябе забытымі.

ВК-17 у Шклове

Нават банальныя зносіны забароненыя, у калоніі спрабуюць спыняць зносіны з "палітычнымі". Прынамсі, у Шклове так было.

Яны спрабуюць кантраляваць, а ёсць шмат людзей, якія даносяць. Таму сам факт, што да цябе ставяцца нармальна, не дыскрымінуюць, гэта ўжо праява чалавечнасці, таму што там спрабуюць гэта выкараніць.

Там патрабуюць, каб да "палітычных" ставіліся так, як быццам бы яны "недаасуджаные", найнізшы гатунак. Мне шанцавала ў гэтым плане. Асуджаныя па агульнакрымінальных артыкулах да мяне ставіліся адэкватна, нармальна, з разуменнем. Гэта выраўноўвала ціск, які аказваўся з боку адміністрацыі.

Сяргей Ціханоўскі падчас першай прэс-канферэнцыі назваў іх таксама палітвязнямі, хоць пра іх ніхто не ведае…

Усе людзі, асуджаныя па палітычных артыкулах, маюць катэгорыю нумар 10 па прафілактычным уліку (схільны да экстрэмісцкай і дэструктыўнай дзейнасці). Нагрудны знак у іх не белага, а жоўтага колеру.

Бывае, што людзей, якія сядзяць за звычайныя злачынствы, а не за палітыку, ставяць на прафулік. Гэта адбываецца таму, што яны размаўлялі з палітычнымі вязнямі, дапамагалі ім ці перадавалі навіны.

Усе гэтыя людзі, якія там знаходзяцца, — закладнікі сістэмы. Тыя дэгуманізуючыя ўмовы, абсалютнае бяспраўе і суровыя тэрміны, якія яны атрымліваюць, — калапс беларускай судовай сістэмы — распаўсюджваюцца не толькі на палітычныя справы, але і на радавых зняволеных.

Любы, хто быў у турме і меў зносіны са зняволенымі, ведае, як праходзяць суды па звычайных справах. Разумее, што там сітуацыя не лепшая. Тое беззаконне, якое ўжываюць да палітычных, можа быць, не ў такой ступені, але ўсё роўна адбываецца і са звычайнымі людзьмі.

Горш за ўсё тое, што выйсці раней за тэрмін у яго няма ніякай надзеі — ні на памілаванне, ні на змяненне сітуацыі, ні на нейкія рашэнні. Гэтыя людзі будуць сядзець да канца.

Пры гэтым яны пакутуюць ад тых жа дрэнных умоў і не могуць абараніць свае правы. Гэтыя праблемы тычацца ўсіх зняволеных. Хтосьці сядзіць у лепшых умовах, хтосьці ў горшых, але ў любым выпадку так быць не павінна.

Цэнзура

Які ў цябе досвед з перапіскай? Як працавала цэнзура?

У Мінскім СІЗА адносна добра было з перапіскай. Я, прынамсі, атрымліваў лісты і не ад сваякоў — ад людзей, якія проста хацелі падтрымаць, дапамагчы. З некаторымі больш-менш пастаянна ўдавалася перапісвацца.

Гэта вельмі дапамагала, таму што часам такія выдатныя лісты прыходзілі, прыгожа аформленыя, з цікавымі думкамі, інфармацыяй. Людзі ўкладвалі туды душу. Ды і пра простыя бытавыя рэчы, яны ўсё роўна вельмі падтрымлівалі.

Але як толькі я прыехаў у калонію, ужо атрымліваў лісты толькі ад родных. І тое ж самае было ў Магілёве, там наогул з цэнзурай цяжка. Усё што заўгодна могуць палічыць за шыфр. Маглі забракаваць перамаляваныя малюнкі, якія не маюць ніякага падтэксту. Фатаграфіі не даходзяць. Даволі цяжка зразумець, як гэтая цэнзура працуе.

З перапіскай цяжка. Тое, што ты нават ад родных не можаш атрымаць нармальную інфармацыю, стварала дыскамфорт.

Ты успамінаў у адным інтэрв'ю, што нават замазвалі карцінкі з бутэлькамі…

Так, чамусьці яны цэнзуруюць яшчэ і фатаграфіі. Я, шчыра, не разумею, у чым сэнс таго, што ты замажаш алкаголь або цыгарэту проста маркерам. Выглядае вельмі пацешна, быццам нейкае сучаснае мастацтва.

Часам я бачыў такое, што чалавек там фатаграфуецца, у яго пакет, і мабыць, ці то назва брэнда на пакеце або што, і вось пакет, напрыклад, замазаны. Дзіўныя рэчы былі, збольшага пацешныя.

Ці атрымлівалася ў супрацоўнікаў японскай амбасады цябе наведваць і ці была з імі камунікацыя?

Пакуль я знаходзіўся ў СІЗА, быў перыяд, калі іх не пускалі да мяне. Але ў СІЗА перыядычныя наведванні былі. Аднак як толькі я трапіў у калонію, нягледзячы на тое, што запыты рабіліся, іх перасталі да мяне ўпускаць.

У цэлым, і ў калоніях, і ў турме вельмі не любяць, калі да асуджаных, асабліва палітычных, хтосьці прыязджае з боку. У мяне не было нават кароткатэрміновых спатканняў, а з адвакатам давалі вельмі мала часу.

У калоніі не давалі ніякіх пісьмовых прыладаў, каб ты не мог нічога сабе запісаць або паказаць. Для іх замежныя прадстаўнікі — гэта проста небяспека, не дай бог, нешта раскажуць пра калонію.

Хоць інфармацыя пра тое, што там адбываецца, усё роўна рана ці позна становіцца вядомай. Але яны імкнуцца гэта абмежаваць. З вясны 2023 года мяне ніхто не мог наведаць. Адпаведна, і нармальнай перапіскі з роднымі не было. Яшчэ важны момант — забароненая перапіска на замежных мовах.

"Цябе выкідваюць, каб выгандляваць нейкія паблажкі"

Як праходзіла вызваленне? Ці былі нейкія перадумовы, што гэта адбудзецца?

Усё было, як звычайна, нічога не прадвяшчала, што гэта адбудзецца. Вядома, я ўяўляў, што могуць нейкія такія дзеянні быць, але прэцэдэнтаў не было.

Ніхто нічога не паведамляў. Пакуль не прыехала машына з супрацоўнікамі КДБ мяне забіраць, я і не ведаў, куды мяне вязуць і навошта. Чакаў, што мяне проста перавядуць у іншую камеру, як гэта звычайна адбываецца, а тут аказваецца, што ты кудысьці едзеш.

Суд па справе "Рэвалюцыйнага дзеяння" / АЧК Беларусь

Канвой, які нас вазіў на суд, потым нам казаў, што яны не чакалі такой прамовы. Думалі, што ўсе будуць раскайвацца, займацца самапрыніжэннем, а ўсе гаварылі па-сумленнаму. Гэта для іх было здзіўленнем. І было пацешна, што канваіры нам казалі, што хочуць трапіць да нас на прысуд (таму што змены мяняюцца).

Да гэтага яны 70 пасяджэнняў сядзелі і думалі, што ж тут адбываецца, чаму так доўга. А ўжо гледзячы на апошняе слова, на прысуд, многія выказвалі сваю падтрымку, наколькі гэта магчыма.

Ці былі за пяць гадоў моманты слабасці і шкадавання?

Не, шкадавання няма ніякага. Я гэта казаў і ў апошнім слове, і магу цяпер паўтарыць: можна было зрабіць больш, ведаючы, што ўсё роўна гэта скончыцца турмой. Некаторыя меры бяспекі, магчыма, былі залішнія, з аднаго боку. А з іншага — я не бачу сэнсу шкадаваць пра мінулае, яно засталося там.

Я зусім не лічу гэтыя пяць гадоў страчанымі. Наадварот, я лічу іх гадамі набыткаў, новых знаёмстваў, новых ведаў.

Пра прачытаныя кнігі

Ты казаў, што прачытаў сотні кніг у зняволенні. Які тэкст цябе больш за ўсё ўразіў і што б ты параіў прачытаць?

Мае любімыя кнігі, якія я перачытваў некалькі разоў, гэта кнігі Франца Кафкі, Фрыдрыха Ніцшэ, Альбера Камю, Жан-Поля Сартра, Марка Аўрэлія.

З навукова-папулярнага я некалькі разоў чытаў Даніэля Канемана "Думай павольна, вырашай хутка". Гэта кніга з вялікім сацыяльна-палітычным патэнцыялам, яна ставіць пад сумнеў канцэпцыю рацыянальнасці чалавека. Нават людзі з вучонымі ступенямі, вышэйшай адукацыяй і вялікім вопытам робяць зусім простыя памылкі. Гэта таксама кажа, што давяраць нават самым лепшым у прыняцці рашэнняў можа быць небяспечна.

Шмат навукова-папулярных кніг мне асобна падабаліся. Гэта і Рычард Докінз, і Стывен Хокінг. Дастаеўскага з рускамоўных пісьменнікаў вельмі люблю.

З беларускіх пісьменнікаў у СІЗА ўдалося пачытаць Віктара Марціновіча, Андрэя Горвата, "Сотнікава " Васіля Быкава я некалькі разоў перачытваў.

І больш за ўсё ўразіў Уладзімір Караткевіч, таму што я да гэтага ў школе чытаў "Каласы пад сярпом тваім" і іншую прозу. Аказалася, што ў яго вельмі моцная, зараджаная лірыка, таксама моцна звязаная з беларускай гісторыяй.

Стрыечны брат Паўла Латушкі Анатоль у СІЗА замовіў зборнік вершаў. Я яго пачытаў і шмат чаго адтуль вывучыў, таму што яно такое натхняе, вельмі шмат моцных радкоў.

Напрыклад?

"Ода ерасі", "Павешаным 1863 года". Ёсць верш "Здратаваныя магілы". І хоць яно пра змагароў за свабоду Грэцыі, але па сутнасці, універсальнае, прысвечанае Ігнату Грынявіцкаму, які забіў расійскага імператара. Такога плану вершы мяне ўразілі, я Караткевіча адкрыў па-новаму.

Калі казаць пра нацыянальнае, у цябе ёсць карані і беларускія, і японскія, як яны на цябе паўплывалі? Што ў табе менавіта беларускага, а што менавіта японскага?

Адназначна не скажаш. І там, і тут я адчуваю сябе дома, але і ёсць адрозненні. Тут мне кажуць, што спакой, неэмацыянальнасць і ўраўнаважанасць – гэта рысы, уласцівыя японцам. Тое, што я не моцна схільны сваімі пачуццямі дзяліцца.

А з іншага боку, калі я знаходжуся ў Японіі, у коле ў сяброў, знаёмых, у мяне выяўляецца нейкая расслабленасць. Акрамя таго, імкненне ўвесь час быць як усе (Японія вельмі калектывісцкая ў плане ментальнасці), павага да аўтарытэту, да іерархіі – у мяне гэтага няма.

Для мяне зусім не мае значэння, дзе чалавек нарадзіўся, які ў яго пашпарт, якая ў яго нацыянальнасць. Найперш таму, што гэта пытанне самасвядомасці. Бо я столькі гадоў у беларускім кантэксце, і ўсё, што адбываецца ў Беларусі, мне не абыякава, я адчуваю прыхільнасць да Беларусі.

Але я зусім касмапалітычны. І дзе б гэта ні было, я б хацеў дапамагаць чалавеку, усё роўна, хто ён па нацыянальнасці.