“Бязвізавы рэжым не залежыць ні ад Пагаднення з ЕС, ні ад палітвязняў”

На прыкладзе ўкраінскага вопыту Першы намеснік дырэктара Урадавага офіса па пытаннях еўрапейскай інтэграцыі Кабінета міністраў Украіны Мікалай Кузьё дае парады Беларусі. Размова адбывалася падчас сустрэчы Мікалая Кузьё з беларускімі журналістамі ў межах прэс-тура, арганізаванага грамадзянскай ініцыятывай “У Беларусь і Еўропу без візы”.

Еўрарадыё: Украіна стала першай краінай, якая займела з ЕС “спрошчаны візавы рэжым” – шэнгенскія візы не па 60, а па 35 еўра. Зараз па гэтым шляху ідзе Беларусь. На што параіце нам звярнуць асаблівую ўвагу падчас перамоў з ЕС па гэтым пытанні, якія недасканаласці выявіліся з часам у адпаведным пагадненні паміж Украінай і Еўрасаюзам?

Мікалай Кузьё: Сапраўды, наша краіна распачала перамовы з ЕС аб спрашчэнні візавага рэжыму першай з краін нашай часткі Усходняй Еўропы і практычна на пустым месцы – дакументы распрацоўваліся з нуля. Таму зразумела, што ў нашым з ЕС пагадненні з часам выявілася шмат недасканалых момантаў. Але зараз існуе адпаведная структура ў Еўракамісіі, дзе абмяркоўваецца выкананне гэтага пагаднення. Там мы прадстаўляем прапановы, дадзеныя, статыстыку па пытаннях зменаў да гэтага пагаднення. Да прыкладу, каб пашырыць пералік катэгорый грамадзян, якія будуць карыстацца прывілеямі спрошчанай выдачы віз. Адразу папярэджу: у гэтых пытаннях еўрапейскі бок вельмі… складаны перамоўшчык. Яны ўсё слухаюць, усё разумеюць, але каб нешта змяніць – гэта вельмі працяглы працэс. Не толькі з-за іх працэдур, але часам ім даводзіцца тлумачыць прапановы сыходзячы з агульнай сітуацыі ва Усходняй Еўропе, каб запэўніць, што тыя ці іншыя змены патрэбныя. І вельмі важным было тое, што ўкраінскі бок заўжды спрабаваў запрашаць на пасяджэнні гэтага камітэта прадстаўнікоў недзяржаўных арганізацый.

Еўрарадыё: Улады самі запрашалі да ўдзелу ў афіцыйным дыялогу няўрадавыя арганізацыі?

Мікалай Кузьё: Так. Справа ў тым, што калі ідуць двухбаковыя перамовы чыноўнікаў, то гэта адна размова, а калі ёсць трэці бок і ён – недзяржаўны, то прадстаўнікі ЕС вядуць сябе зусім інакш, яны з павагай ставяцца менавіта да недзяржаўных структур. І шмат аргументаў, якія чыноўнікі ЕС выкарыстоўваюць у дыялогу з прадстаўнікамі ўлады, у дыялогу з няўрадавымі арганізацыямі яны ўжо выкарыстоўваць не могуць. Няўрадавыя арганізацыі больш пасіянарныя, акцэнтуюць увагу на каштоўнасцях, і сказаць ім: “Не, гэта не аргумент” – чыноўнікі ЕС ужо не могуць. Даходзіла нават да таго, што бок ЕС перад пасяджэннем казаў нам: “А давайце мы не будзем запрашаць няўрадавыя арганізацыі”. Яны былі гатовыя з імі потым сустрэцца, выслухаць, але на самім пасяджэнні такіх актывістаў прадстаўнікі ЕС не хацелі бачыць. Дарэчы, у візавым пытанні важна грамадскае меркаванне: што людзі хочуць спрашчэння візавага рэжыму, што потым яны падтрымліваюць унясенне пэўных змен у гэтае пагадненне. І тут нам зноўку дапамаглі няўрадавыя арганізацыі: яны ладзілі акцыі ля амбасад і ў саміх амбасадах, сустракаліся з амбасадарамі і тлумачылі, чаму тая ці іншая прапанова патрэбная людзям. Так што ўдзел няўрадавых арганізацый у візавых перамовах нам падаецца вельмі карысным. Як карысна весці гэтыя перамовы не толькі з Еўракамісіяй, але і працаваць непасрэдна з краінамі – сябрамі ЕС. З імі трэба гаварыць пра рызыкі, што міграцыя не падскочыць да нябёсаў і гэтак далей.

Еўрарадыё: Адначасова з дамовай аб спрашчэнні візавага рэжыму падпісвалася дамова аб рэадмісіі – абавязацельства прымаць высланых з ЕС нелегалаў, як сваіх, так і з трэціх краін. Былі асцярогі, што іх будзе столькі, што краіна не справіцца з іх утрыманнем? Давялося будаваць спецыяльныя пункты ўтрымання для тысяч высланых з ЕС нелегалаў?

Мікалай Кузьё: Асцярогі былі вельмі вялікія, вельмі жорсткія дыскусіі па гэтым пытанні вяліся. Міграцыйная служба, памежнікі, МУС не ўспрымалі ідэю наконт рэадмісіі. Нават МЗС на першым этапе ставілася вельмі непрыязна да неабходнасці падпісання гэтага пагаднення. Палітыкі карысталіся нагодай і таксама нагняталі нейкія страхі. У выніку ўсіх гэтых інфармацыйных хваляў працэс падпісання абодвух пагадненняў, якія ідуць адным пакетам, моцна зацягваўся. Але практыка потым паказала, што нічога страшнага ў рэадмісіі няма і асцярогі былі вельмі перабольшанымі. Што да пунктаў утрымання, то іх наяўнасць прапісаная нават у візавых пагадненнях з ЕС – гэта частка міграцыйнай палітыкі, памежнай палітыкі і гэтак далей. Але каб узнікла неабходнасць нават не пункты, а лагеры ствараць, то такога няма.

Еўрарадыё: У беларусаў ёсць чаканні, што калі зараз дамовімся з ЕС аб змяншэнні коштаў віз, то глядзіш, праз які год-два справа аўтаматычна дойдзе і да адмены віз…

Мікалай Кузьё: Наш вопыт паказвае, што гэтыя працэсы не вельмі звязаныя. З аднаго боку, мы разумеем: калі ідзе працэс спрашчэння, то ён мусіць у нейкай перспектыве прывесці да адмены візавага рэжыму ўвогуле. Але на самай справе гэта – два розныя працэсы. І для адмены віз краіна павінна адпавядаць пэўным крытэрам. У нашым варыянце Пагаднення аб асацыяцыі з ЕС так і было напісана: “ЕС прыме рашэнне аб адмене візавага рэжыму, калі будуць выкананыя ўмовы адпаведнага плана дзеянняў” і гэтак далей. Таму не трэба чакаць, што гэта два паслядоўныя працэсы. Калі ваша краіна хоча атрымаць бязвізавы рэжым, то найперш вам трэба “выцягнуць” з ЕС так званы “план дзеянняў па бязвізавым рэжыме” для Беларусі, стымуляваць чаканні грамадства, што гэта здарыцца, і выцягнуць абяцанне ад кіраўніцтва, што яны ўсё неабходнае для гэтага выканаюць. Праўда, на нашым вопыце ўладам трэба паказаць, што калі вы, як і ўкраінскія ўлады, будзеце толькі рабіць выгляд, што нешта робіце, а на самай справе нічога рабіць для выканання “плана дзеянняў” не будзеце, то і выніку не будзе. Мы “ўводзім” бязвізавы рэжым ужо 4 гады, і калі ён будзе ўведзены, пакуль сказаць складана – спадзяёмся, што праз год. З уласнага досведу скажу: яны (ЕС – Еўрарадыё) у асобных пытаннях могуць ісці насустрач, змякчаць нейкія патрабаванні, але калі закранаюцца пэўныя прынцыповыя моманты, то тут спрачацца з імі бессэнсоўна: “Калі вы гэтага не робіце, то размовы скончаныя”. Але размаўляючы пра адмену віз з ЕС, не забывайце працаваць з асобнымі сябрамі. Бо распаўсюджанае меркаванне і ў нас, і за мяжой, што адменяць ва Украіне візы – і ўсе паедуць у Еўропу працаваць.

Еўрарадыё: Мяркую, што так думае і шмат хто з беларусаў. Значыць, трэба людзям адразу сказаць, што гэта немагчыма?

Мікалай Кузьё: Іншае пытанне: калі ім гэта сказаць? Калі ім сказаць гэта зараз, то з іх боку не будзе такой моцнай падтрымкі гэтага працэсу. Можа, лепш пакуль не ўсё да канца казаць? Жартую. Адказ вельмі просты: бязвізавы рэжым дазваляе вам знаходзіцца на тэрыторыі краіны ЕС 90 дзён цягам паўгода. Да ўсяго, знаходжанне там не дае вам права на афіцыйнае працаўладкаванне.

Еўрарадыё: Ёсць катэгорыі людзей, якім, паводле пагаднення, візавы рэжым спрашчаецца цалкам, – візы ім выдаюцца бясплатна. Як ЕС выбірае, якія катэгорыі ўносіць у спіс?

Мікалай Кузьё: Уносяць у спіс тыя катэгорыі, якія важныя для так званых “кантактаў паміж людзьмі”, – якія найбольш актыўныя, у якіх найбольшая патрэба ў рэгулярных паездках у ЕС. Праўда, усё гэта, канешне, вельмі суб’ектыўна. І тут выпала даводзіць еўрапейцам, што, да прыкладу, калі ўносіць у спіс журналістаў, то і аператары тэлебачання мусяць улічвацца. Карацей, украінскі бок імкнуўся зрабіць гэты спіс як мага шырэйшым, а бок ЕС – сціслым. Спрэчкі яшчэ і зараз вядуцца, у пагадненне ўносяцца змены, і калі раней спіс быў бліжэй да пазіцыі ЕС, то зараз – на нашу карысць змяняецца.

Еўрарадыё: Перамовы аб спрашчэнні візавага рэжыму паміж Беларуссю і ЕС ідуць без удзелу няўрадавых арганізацый. Калі, да прыкладу, Мінск прапануе не ўносіць ва ўзгаданы спіс няўрадавыя арганізацыі, ці ёсць у гэтых арганізацый магчымасць нейкім чынам адстаяць сваё права?

Мікалай Кузьё: Пра тое, што такія перамовы вядуцца, вядома? Значыцца, няўрадавыя арганізацыі павінны сабраць свае прапановы, што б яны хацелі, каб было ў гэта пагадненне ўнесена, і перадаць іх у Прадстаўніцтва ЕС у вашай краіне. Упэўніваю вас – гэтыя пажаданні грамадзянскай супольнасці абавязкова будуць улічаныя.

Еўрарадыё: Але ў тым жа Азербайджане няўрадавыя арганізацыі ў гэты спіс так і не былі ўнесеныя.

Мікалай Кузьё: Так, і гэта было патрабаванне ўладаў. Але мне падаецца, што тут не спрацавалі менавіта самі няўрадавыя арганізацыі Азербайджана: прапусцілі гэты момант і не звярнуліся да еўраструктур са сваімі прапановамі.

Еўрарадыё: Прапішуць ў пагадненні, што прадстаўнікі недзяржаўных арганізацый і незалежных СМІ атрымліваюць візы бясплатна, але ці будзе неяк амбасадамі ўлічвацца мясцовае заканадаўства, па якім такіх журналістаў, як фрылансеры, у Беларусі ўвогуле не існуе, а актывісты незарэгістраваных арганізацый – парушальнікі Закона?

Мікалай Кузьё: Добрае пытанне… Мяркую, што гэта будзе зона адказнасці амбасадаў і консульстваў краін ЕС, – яны будуць гэта вырашаць, а не мясцовыя ўлады адпаведна свайму заканадаўству. Іншая справа, што могуць узнікаць праблемы з дакументамі, неабходнымі для падачы на візу, але, думаю, і яны вырашальныя.

Еўрарадыё: Вы кажаце, што дамова аб адмене візавага рэжыму не залежыць ад наяўнасці пагаднення аб спрашчэнні візавага рэжыму. А наколькі Беларусі магчыма разлічваць на адмену віз, калі ў нас не тое што Пагаднення аб асацыяцыі з ЕС няма, але нават дамовы “Аб сяброўстве і супрацоўніцтве з ЕС”?

Мікалай Кузьё: Пагадненне аб асацыяцыі і Пагадненне аб спрашчэнні рэжыму выдачы віз з безвізавым рэжымам наўпрост не звязаныя. У нас гэта абсалютна розныя працэсы. У нас таксама ўсе думалі, што як толькі мы падпішам пагадненне аб асацыяцыі, то ў нас адразу будзе безвізавы рэжым – гэта міф. Які зараз нам трэба будзе абвяргаць. Нейкай лінейнай паслядоўнасці, што спачатку гэты этап, а толькі потым гэты, у палітыцы ЕС я не бачу. Я не ведаю, якая ў вас сітуацыя з тым, каб атрымаць “план дзеянняў па бязвізавым рэжыме”, але лагічна будзе спачатку давесці да канца перамовы па спрашчэнні візавага рэжыму, а потым атрымаць “план па бязвізавым рэжыме”. Скончылі перамовы па спрашчэнні, ратыфікавалі пагадненне і толькі тады звяртаецеся за планам па бязвізавым рэжыме – такі план дзеянняў окей.

Еўрарадыё: Атрымалі мы візы па 35 еўра, і заўтра можам гаварыць пра магчымасць атрымання рэжыму бязвізавага? І наяўнасць у краіне, да прыкладу, палітвязняў, гэтаму працэсу не зашкодзіць?

Мікалай Кузьё: Для таго, каб атрымаць план дзеянняў па бязвізавым рэжыме, – не зашкодзіць. Іншая справа, што вам могуць сказаць: “Калі вы хочаце мець бязвізавы рэжым, то гэта можа быць дыскусіяй на тэму “Бязвізавы рэжым як інструмент для правядзення рэформ”. У нас вельмі шмат рэформ адбылося дзякуючы імкненню да бязвізавага рэжыму. У выпадку з Беларуссю ў план дзеянняў адмыслова для Беларусі могуць быць дабаўленыя пэўныя пункты. Ад таго, наколькі моцна Беларусь хоча атрымаць гэты бязвізавы рэжым, будзе залежаць і тое, ці будуць яны выконваць пункты гэтага плана. 

Фота: Змітра Лукашука