“Мы ўчора з рабскай галеры трапілі на баль” — вызваленыя палітвязні

“Слёзы наварочваліся, калі мы прыехалі ў Літву, і калі прадстаўнік ЗША сказаў: “Вы цяпер свабодныя людзі, містэр Трамп зрабіў усё магчымае, каб гэта сталася” — гэта сапраўды было прыемна і нечакана”, — сказаў Глеб Гладкоўскі, вызвалены 11 верасня палітвязень.

12 верасня ў Вільні прайшла прэс-канферэнцыя з вызваленымі напярэдадні палітвязнямі. Гэта адбылося пасля чарговых перамоваў паміж Лукашэнкам і прадстаўніком адміністрацыі Дональда Трампа Джонам Коўлам.

Агулам у спісе апынуліся 52 асобы (14 — замежныя грамадзяне), сярод якіх вядомыя палітыкі, актывісты і журналісты. Але не ўсе даехалі да Вільні. Пасля некалькіх гадзін, праведзеных на нейтральнай тэрыторыі, Мікола Статкевіч вярнуўся ў Беларусь. Да гэтага моманту невядома ягонае дакладнае месцазнаходжання.

На канферэнцыі прысутнічала 20 вязняў. Першай іх прывітала Святлана Ціханоўская:

— Дзякуй, што выстаялі, дзякуй, што вытрымалі. Гэта быў цяжкі і эмацыйны дзень для нас усіх.

Ціханоўская сказала, што дэмакратычны рух шануе асабістую ролю прэзідэнта ЗША “ў гэтым гуманітарным працэсе”. Таксама палітык асабліва падзякавала кіраўніцтву Літвы за тое, што тая аператыўна прыняла палітвязняў, аформіла дакументы і дапамагла на мяжы.

— Мы радыя бачыць людзей на волі, але давайце называць рэчы сваімі імёнамі. Тое, што адбылося ўчора — гэта не вызваленне, а прымусовая дэпартацыя.

Ціхханоўская параўнала ўчынак Міколы Статкевіча з ўчынкам Марыі Калеснікавай, якая пры спробе дэпартацыі парвала свой пашпарт.

Спарыш пераказаў словы Статкевіча, што “цяпер нацыя ўжо сфармавана, але няма дзяржавы”. Адпаведна, яе трэба здабыць.

— Не можа быць нацыі без лідара, які знаходзіцца ў краіне — таму Статкевіч застаўся ў Беларусі.

Спарыш заклікаў "не дзяліць скуру незабітага Лукашэнкі", а ўсімі магчымымі метадамі абараніць Статкевіча:

— Калі Трамп сказаў, што Статкевіч мусіць быць вызвалены — ён мусіць быць вызвалены і мусіць камунікаваць з вамі з Мінску.

Дзмітры Кучук

Кіраўнік партыі “Зялёныя” распавёў, што гісторыя ягонага пераследу пачалася са смерці Аляксея Навальнага ў лютым 2024 года. Ён тады набыў ружы і пайшоў да расійскай амбасады, нягледзячы на рызыку сесці.

Ён расказаў пра свой досвед 30 сутак у ІЧУ — цесную камеру, у якой было 30 чалавек, недахоп прасторы, каб проста легчы, перамяшчэнні з канвоем толькі ў пазіцыі “ластаўкі” і клапоў, ад якіх немагчыма было забыцца.

У ПК-8, дзе Кучук адбываў пакаранне, яго залічылі ў “нізкі статус”. Ён кжа, што гэта адбылося праз яго кколішні ўдзел у круглым стале з прадстаўніком ЛГБТ-супольнасці.

Праз гэта няшмат вязняў выказвалі з ім салідарнасць. Наадварот, ён спазнаў рэгулярныя здзекі. Просьбы паклапаціцца пра ягоную бяспеку адміністрацыя адмаўляла. Кучук абвяшчаў галадоўкі і трапляў у ПКТ.

— Мяне пасадзілі за сценкай, дзе знаходзяцца міліцыянеры, і я чуў, што яны кажуць. Нада мною пачалі здзекавацца, казаць, што я чалавек на літару “П”. Я знаходзіўся ў камеры-адзіночцы, дзе чуў галасы людзей і розныя гукі — падаецца, што я з’язджаў з глузду. Бачыш чалавека, толькі калі прыносяць ежу. Чуеш трэш, які адбываецца ў розных камерах. Трэба спраўдзіць інфармацыю, але ў суседняй камеры знаходзіўся Алесь, якому надалі “нізкі статус”. Я чуў, як яму ўвечары запусцілі чалавека, які рабіў з ім нейкія рэчы. На наступную раніцу ў яго было ўдушша. Я нават не ведаю яго прозвішча. Здаецца, ён быў чэмпіёнам па адзінаборствам. Можа былі медыкі, можа мне падалося, я быў на галадоўцы і пазней у мяне пачаліся галюцынацыі [Еўрарадыё пакуль не змагло паацвердзіць гэтую гісторыю — рэд].

Кучуку заставалася адседзець яшчэ чатыры гады і пагражала два па новай справе.

— Для мяне гэтае вызваленне як глыток паветра. Калі б мяне не памілавалі, то я прабыў бы шэсць гадоў. А гэта страшна, калі вы шэсць гадоў праводзіце за тое, што ўдзельнічалі ў 2020 годзе ў мерапрыемстве і публікавалі пасты пра партыйную дзейнасць.

Мікола Дзядок

Блогер падзякаваў родным, таварышам па анархісцкім руху, краінам ЕС і людзям, якія прапаноўвалі простую дапамогу.

— Калі мы перасеклі мяжу, у аўтобус зайшоў доктар, які прапанаваў дапамогу. Я настолькі адвык, бо цягам пяці гадоў я чуў толькі здзекі, і тут я пабачыў чалавека, які хацеў штосьці добрае сказаць і пацікавіўся, ці патрэбная медычная дапамога. Нам раздалі ваду, крэкеры. Гэта можа падавацца дробяззю, але для нас не дробязь.

Падзякаваў Дзядок таксама Дональду Трампу за тое, што затурбаваўся лёсам тысячы палітзняволеных, еўрапейскім і беларускім палітыкам.

— Свет не ўяўляе маштабу таго, што адбываецца ў Беларусі. Тых парушэнняў правоў чалавека, тых здзекаў, гвалту ўсіх відаў: псіхалагічны, фізічны, сексуальны. Нам трох прэс-канферэнцый не хопіць, каб усё расказаць.

Дзядок узгадаў пра свой досвед года ў штрафным ізалятары.

— Я прачынаўся сярод ночы ад таго, што дарослыя мужыкі вылі і звалі сваю маму. Настолькі яны пакутавалі ад холаду. На маіх вачах людзі вар'яцелі. Нехта думае, што катаванні — гэта калі цябе ставяць на дугу і кляшчамі катуюць, а насамрэч гэтых людзей ні разу не пабілі. Я пераканаўся, што чалавека можна давесці да вяр’яцтва ці да смерці, проста пакінуўшы яго ў адзіночнай камеры.

Яўген Сямёнаў

— Мы ўчора з рабскай галеры трапілі на баль, — сказаў былы вязень напачатку сваёй прамовы. Ён звярнуў увагу на Эдуарда Бабарыку, які пакінуў “глыбокае ўражанне ў яго душы”.

— Мы шмат размаўлялі пра кнігі, псіхалогію, дзяўчат — на розныя рэчы. Яму дастаткова цяжка, але ён моцны, ён трымаецца.

Ірына Слаўнікава

“Мае пакуты, выпрабаванні, а галоўнае пакуты маіх родных, маіх сваякоў скончыліся”, — сказала рэдактарка Белсату. 

Ірына распавяла, што кожны дзень у жаночай калоніі ПК-4 — гэта штодзённы маральны стрэс. І трэба прыкладаць высілкі, бо там застаюцца “разумныя, прыгожыя, файныя, неверагодныя жанчыны”, сярод іх — Марыя Калеснікава, “такая ж прыгожая, з усмешкай, з чырвонымі вуснамі”.

Генадзь Фядыніч

Былы кіраўнік РЭП спрабаваў падбадзёрваць іншых. Ён згадаў, што ў калоніі да яго звярталіся проста — Фёдаравіч. А праз паўгода яго да сябе запрасіў начальнік аператыўнай групы, каб “пазнаёміцца”. Фядыніч прапанаваў стварыць прафсаюзную арганізацыю, а той спужаўся жарту.

У калоніі прафсаюзны дзеяч пачаў пісаць вершы (адзін нават зачытаў на канферэнцыі). Але ўсе тэксты, нават перапіскі, КДБ забрала. У апошнюю раніцу спецслужбісты абудзілі вязняў пад гімн і далі толькі гарбату ды лыжку кашы.

На пытанне пра свой стан здароўя Фядыніч адказаў: “Не дачакаюцца”. Але прызнаўся, што за час у калоніі ў яго з’явіўся дыябет.

Аляксандр Ярашук

Старшыня Беларускага Кангрэсу дэмакратычных прафсаюзаў асабліва падзякаваў беларускаму народу, “які даў сілы выстаяць у тых нечалавечых умовах”.

— Мы цудоўна ўсведамлялі, што працягваем слаўную гісторыю беларускага народу. Сёння спяваў Вольны хор і слёзы выступалі на вачах, бо немагчыма не адчуваць гэтую генетычную сувязь з маімі продкамі, справу якіх я працягваю.

Ярашук назваў шклоўскую калонію “фабрыкай катаванняў”.

— У першую ноч у ШЫЗА я думаў, што не перажыву яе, мне тады было 72 гады. Але як перажыў тую ноч, дык ведаў, што ніхто больш не зможа нада мной узяць верх. У той жа дзень, калі выйшаў, то сказаў “пайшлі вы далёка-далёка!” і пачаў спяваць. Я чакаў рэакцыі, але міліцыянты маўчалі, бо яны баяцца. І калі мы ехалі ўчора з кадэбэшнікамі — усе ў масках. Дык чаго яны баяцца, калі яны лічаць сябе гаспадарамі? Бо ведаюць, што рана ці позна за ўсё прыйдзецца адказваць.

Ларыса Шчыракова

Журналістка з Гомеля пачала сваю прамову з жарта: “Цяпер я буду галасаваць толькі за рэспубліканцаў".

Ларыса моцна спачувае хлопцам, якія сядзелі, бо яна не зведала такіх пакут. І прызналася, што ў СІЗА “крыху хуліганіла”, і нават нягледзячы на парушэнні, стаўленне да яе было карэктнае, хаця аднойчы ёй прыгразілі лёсам [Кацярыны] "Бахвалавай”.

Журналістка прызналася, што ў калоніі дапамагала ёй выжыць кніга Віктара Франкла “Скажы жыццю так”. Яшчэ — вывучэнне псіхалогіі і моваў: італьянскай, іспанскай і французскай.

— Марыя Калеснікава параіла, што трэба браць Талстога “Вайну і мір” і Пушкіна “Лісты да жонкі”. Марына Золатава патлумачыла правілы чытання па-французску.

Сэнсы шукала нават праз прысяданні. А таксама іграла ў шахматы, спявала і чытала вершы. Да таго ж у Шчыраковай атрымалася арганізаваць паэтычную вечарыну. Нягледзячы на тое, што “палітычныя” збольшага паставіліся да гэтага негатыўна, атрымалася прыцягнуць людзей і нават прачытаць вершы Анатоля Сыса.

Але журналістка прызнаецца, што цяжка дараваць рэжыму тое, што спачатку два гады пражыла ў пекле пад пастаяннай пагрозай арышту, адседзела і была ввыкінутая з краіны. А таксама тое, што ўсё гэта паўплывала на яе сына, які назіраў затрыманне, ператрусы і ўдзельнічаў у допытах.

Аляксандр Манцэвіч

— У мінулым жыцці выдавец “Рэгіянальнай газеты”, а цяпер палітвязень. Што праўда, шмат хто застаецца палітвязнем, бо не можа вярнуцца ў Беларусь і да сем’яў, — журналіст прызнаўся, што не планаваў пакідаць радзіму і даведаўся пра гэта толькі бліжэй да літоўскай мяжы.

— Людзей, асабліва, слабых, спрабуюць падкупіць, каб яны “стукалі”. Шмат салідарнасці губляецца. А калі адмаўляешся — цябе кідаюць у халодную камеру. Не будзеш рабіць так, будзеш сядзець як Бандарук, у ШЫЗА.

Як вырашаць праблему з пашпартамі?

Святлана Ціханоўская на канферэнцыі распавяла, што ў 10 асобаў няма пашпартоў, і яшчэ патрэбна крыху часу, каб зразумець, якія дакументы ёсць на руках у людзей.

— Людзі не будуць пакінутыя сам-насам. Кожны атрымае і дапамогу, і легалізацыю [у Літве, — Еўрарадыё]. Калі ўзнікнуць праблемы па Дублінскім рэгламенце [які прадугледжвае, што статус уцекача даюць у краіне першага ўезду, — Еўрарадыё], то будуць прымацца нестандартныя падыходы.

Палітвязень Сяргей Спарыш дадаў, што апроч пашпарта ў яго забралі заручальны пярсцёнак і дзевяць кніг. А Мікола Дзядок звярнуў увагу, што да самага моманту перадачы “ў рукі еўрапейцаў” вязняў пастаянна абражалі і прэсавалі маральна.

Смерць Андрэя Паднябеннага

Вячаслаў Лазараў, які выйшаў з ПК-15, расказаў пра Андрэя Паднябеннага, які днямі загінуў “ад удушша”. Ён кажа, што падчас іх размоваў Андрэй быў у “нармальным псіхалагічным стане”.

— У яго былі добрыя стасункі ў калектыве і не было думак пра самагубства.