"Ваяваць з беларусамі — абсурд". Як у Літве сустрэлі пачатак вучэнняў "Захад"

Учора я стаяла за 600 метраў ад беларускай мяжы — з літоўскага боку. На гугл-карце напісана, што ў гэтым месцы павінен быць бар, і я вырашыла, што памежны бар — лепшае месца, каб абмеркаваць з мясцовымі вайсковыя вучэнні, якія толькі-толькі пачаліся ў Беларусі.

Але бара не было (калі будзеце ў Літве — не едзьце па пазнацы "Бар KFC"). Замест бара мы знайшлі толькі невялікі хутар. Вокны хаткі выходзяць проста на Беларусь, да яе менш за кіламетр па полі — і не, жыхары хутара не хочуць гаварыць пра вайну.

Не знайшоўшы суразмоўцаў у "бары", мы разгарнулі машыну ў бок бліжэйшай крамкі і былі не першымі, хто сапсаваў прадаўцам настрой непрыемнымі пытаннямі. Толькі-толькі тэму вайны ўздымаў нейкі праезджы паляк.

— Ён думаў, што нас тут ужо катуюць, забіваюць. Кажа, думаў, ужо танкі стаяць. А тут нічога няма, усё ціха і спакойна, — запэўніваюць прадаўцы.

Пакуль мы размаўляем, наша кіроўца купляе кавалачак šokoladinė dešra — літоўскі аналаг беларускай шакаладнай каўбасы.

— У нас дома такую ж робяць, — кажу. — А ў вас тут шмат беларусаў жыве?

— Ды палова. Раней мяжы не было. Хтосьці школу ў Беларусі сканчаў, а жыў тут. І сем'і ў многіх на тым баку. Таму, можа, і панікі няма.

— Палохаюць, проста палохаюць народ. А навошта?

Навошта мы напалохалі літоўцаў пытаннямі пра вайну?

Здаецца, варта растлумачыць, навошта мы наогул прыехалі ў Літву з гэтымі непрыемнымі пытаннямі. Прычына глыбока асабістая.

Тры гады таму я ехала ў аўтобусе Мінск-Кіеў. Мая суседка па аўтобусе павінна была перасесці ў Кіеве на рэйс да Дняпра. Яна была вельмі таварыскай, як усе людзі, якія моцна нервуюцца. І яна праўда нервавалася: Днепр занадта блізка да мяжы Украіны з Расіяй, а ў навінах тады ўсе казалі, што Пуцін можа пайсці вайной. Я супакойвала яе тымі ж тэзісамі, якімі эксперты Еўрарадыё супакойвалі нашых слухачоў, дадаючы трошкі аргументаў ад сябе.

— Цяпер іх менш, — кажа наш суразмоўца. — Вы разумееце, пра што я?

І ён не верыць, што на Украіне інтарэсы Расіі сканчаюцца.

У сям'і маладой літоўкі Рамутэ ўжо абмяркоўваюць, як паводзіць сябе, калі "нешта пачнецца". Хто паедзе з Літвы? Хто застанецца? Зараз гэта нармальныя тэмы для размовы.

— Я магу толькі трымаць руку на пульсе, сачыць, што адбываецца. Але не магу кантраляваць тое, што адбываецца навокал. А калі я не магу кантраляваць сітуацыю, то навошта перажываць?

Але я магу будаваць планы: што мне рабіць, Што рабіць маёй сям'і? Думаю, гэта разумна, і гэта дапамагае не стрэсаваць.

У старым цэнтры Вільні шмат гадоў запар на адным і тым жа месцы прадаюць сувеніры. Яшчэ раніца, адзін з прадаўцоў, Ёнас, толькі-толькі адкрыў палатку. Ён раскладвае вязаныя носочкі і рукавіцы — традыцыйны сувенір з Літвы. Ён робіць гэта ўжо 33 гады. Міма яго праходзяць турысты з розных краін, і ён запэўнівае, што ніхто з іх не думае пра вайну.

— Не-не, — кажа ён. — Людзі жывуць сваім жыццём спакойна, у нас страху няма. Пра вайну ніхто не кажа.

— А вось днямі на Польшчу наляцелі дроны — тут праз гэта перажывалі?

— Ды не, хіба што ў медыя. А ў нас наогул вельмі мірны горад.

А вось у маладога літоўца Донтаса зусім іншы настрой. Ён абураны сваім урадам, урадам Польшчы, і асобна-НАТА і еўрапейцамі ў цэлым.

І ён упэўнены — ніхто не дапаможа Літве, калі Расея нападзе на яе з боку Беларусі. Таму што людзі ў Еўропе занадта добра жывуць і не захочуць адмаўляцца ад камфорту.

— Мне сумна ад таго, што мы ўсё робім павольна. Урад шмат кажа, але недастаткова робіць. І паказвае прыклад людзям.

Вось на днях быў налёт дронаў на Польшчу. Што зрабілі палітыкі? Яны гаварылі і гаварылі, і зноў гаварылі. І ў такім выпадку, што могуць зрабіць простыя людзі, калі палітыкі не рэагуюць, як павінны рэагаваць?

Налёт на Польшчу — гэта ж было сур'ёзна. І што? Толькі размовы, што б Расея ні рабіла.

— А што вы будзеце рабіць, калі "пачнецца"?

— Ды ты ніколі не ведаеш. Кожны дзень усе кажуць: вайна можа пачацца праз два гады, праз пяць гадоў, праз дзесяць гадоў. А гэта значыць, у любы момант. Мой план — проста жыць. Што я магу змяніць?

Калі вайна пачнецца тут, яна працягнецца ў Польшчы, а потым, магчыма, і ў Нямеччыне.

Выходзім са старога горада і ідзем па вуліцы Гедыміна — тут размяшчаецца большасць брэндавых крам. Ля невялікай крамкі касметыкі мяне просяць зайсці паглядзець на новую сыроватку для твару, а я прашу расказаць пра падрыхтоўку да вайны.

— О не! — смяецца адна з супрацоўніц і паказвае на сваю калегу. — Яна ўсю раніцу кажа пра вучэнні ў Беларусі, а ў мяне дзень нараджэння, я не магу зноў пра гэта слухаць, я проста пайду!

Тады спыняем маладую літоўку з каляскай — Марту. Некаторыя сябры Марты пастараліся з'ехаць з Літвы на ўсё лета — яны думалі, што вайна магла пачацца ўжо цяпер.

— У мяне вельмі разнастайнае кола зносін, і ёсць сярод маіх знаёмых і тыя, хто проста адмаўляецца думаць пра тое, што вайна наогул магчымая. Маўляў, у нас ёсць НАТА, мы ў бяспецы. Ці веру я сама ў НАТА? Так, гэта тое, за што я спрабую трымацца.

А Інга не верыць у абарону НАТА.

— НАТА?! — яна ўсклікае нават трошкі здзіўлена, быццам дзіўна, што я наогул задаю гэтае пытанне. — Што вы, здарся нешта, мы будзем з гэтым сам-насам. І калі быць сумленнай, я не ведаю, ці добра мы, літоўцы, гатовыя да горшага сцэнару.

Шчанюк сіба-іну гуляе з фантанчыкам вады на плошчы. А яго гаспадыня думае, што да гэтых выхадных у яе дома павінен быць запас пітной вады хоць бы ў пяць літраў і нейкая колькасць нескоропортящейся ежы. Проста на ўсялякі выпадак. Магчыма, здыме ў банкамаце трохі наяўных.

— Вядома я турбуюся, таму што ты ніколі не ведаеш, што прыйдзе яму [Уладзіміру Пуціну, — Еўрарадыё] у галаву. Думаю, ён тэстуе нас: правярае, наколькі добра мы гатовыя да ўсяго, што можа здарыцца. Так што, вядома, я турбуюся, таму што мы жывем у нявызначанасці.

Але што я магу зрабіць? Я аддаю гэта ў рукі сусвету.

Прыкладна тая ж стратэгія ў маладога літоўца Адама (імя зменена). Мы размаўляем у парку ля вежы Гедыміна. Надвор'е занадта добрая для вайны, але мы так захапляемся маляваннем змрочнай перспектывы, што абодва ўздрыгвае ад сігналу дзіцячага паравозік, які едзе міма.

Адам працуе ў сферы кіно. Ён не ўяўляе, чым можа быць карысны ў ваенны час, але з'язджаць з краіны яму здаецца чымсьці няправільным. Што ён зробіць, калі прагучыць рэальная сірэна, Адам не ведае.

— У мяне ёсць сябры, якія валанцёраць ва Украіне, і яны ўвесь час кажуць пра магчымае ўварванне. Многія стараюцца дыстанцыявацца. Хтосьці кажа — трэба заставацца і абараняць краіну, хтосьці — што трэба з'язджаць. Ведаю, што некаторыя хлопцы, якія працуюць у айцішцы, пайшлі па выхадных трэніравацца ў Літоўскі Саюз стралкоў.

На вуліцах не адчуваецца, што людзі да нечага рыхтуюцца. А потым зазіраеш у пошту і бачыш апавяшчэнне з рэкламай курсаў першай дапамогі.

"Пасля эвакуацыі з Кіева ў мяне ў машыне заўсёды поўны бак"

Беларускі фатограф Вадзім Заміроўскі прыехаў у Вільню з Кіева ў 2022 годзе. Ён жыве тут з жонкай і двума маленькімі дзецьмі. Перад ад'ездам з Вільні мы завіталі да яго ў госці.

Вадзім заварвае гарбату, прыбірае з кадра дзіцячыя цацкі, мы сядзім на тэрасе, усё вельмі мірна. Але некаторыя знаёмыя Вадзіма на час расейска-беларускіх вучэнняў з'ехалі з Вільні.

— Калі я тэлефанавала табе ў пачатку лютага 22-га, ты не збіраўся з'язджаць з Кіева, — нагадваю.

— Памятаю, раніцай 24 лютага мяне разбудзіў званок сябра, і першая думка была — о не, цяпер адключаць інтэрнэт, а я не здаў працу. Я ўскочыў і пачаў усё дарабляць. Потым пачуў прылёт, і гэтага было дастаткова, каб да мяне дайшло, што адбываецца.

Я спачатку не планаваў з'язджаць — я журналіст, і вырашыў, што павінен працаваць. Але праз некалькі дзён стала даходзіць, што мой пашпарт у працы не дапамагае, а калі заблакавалі банкаўскі рахунак, стала зразумела, што трэба з'язджаць.

Мне пашанцавала: сям'я тады была ў Мінску. Будзь яны са мной у Кіеве, пра эвакуацыю не ішло б і гаворкі. Машыны ў нас не было, малодшай дачкі быў месяц, з улікам таго, што рабілася на вакзалах, эвакуявацца б не выйшла.

Цяпер у Вадзіма ёсць машына, і ў ёй заўсёды заліты поўны бак бензіну.

— Зразумела, што калі нешта здарыцца заўтра, ты не заправішся, і кансервы не купіш. Усё павінна быць гатова загадзя.

Я не думаю, што вайна пачнецца цяпер-не думаю, што пачнецца праз паўгода. Але-гэта маё суб'ектыўнае меркаванне-я думаю, яна будзе. Ты заўважыла, што ў Расіі выйшла кніга "Гісторыя Літвы", прадмову да якой напісаў Сяргей Лаўроў? Я думаю, усё гэта — падрыхтоўка глебы.

Але я не ваенны аналітык, ды тут і аналітык не скажа. Мы ж не ведаем, што адбываецца ў хворай галаве Пуціна.

А хто ведае, што адбываецца ў яго галаве? Вадзім будзе сачыць за паводзінамі пасольстваў. Як толькі яны пачнуць эвакуіраваць супрацоўнікаў, пачне эвакуіраваць сям'ю.

— Як толькі гэта адбудзецца, мы адразу сядзем у машыну. Таму што сітуацыя ў Вільні можа быць горшай, чым у Кіеве: калі расейцы захочуць перакрыць Сувалкскі пярэсмык, мы ўсе застанемся тут зачыненыя.

Феафанія Львова, пры падтрымцы "Медыясеткі"