Расстраляны мікрараён: гісторыі жыхароў харкаўскай Салтыўкі

Паўночная Салтыўка — гэта найбуйнейшы ў Харкаве мікрараён, кшталту мінскага Уручча. Раён забудаваны шматпавярховікамі, знаходзіцца на ўскрайку горада ў бок расійскай мяжы.

Менавіта ён найбольш пацярпеў у самым пачатку поўнамаштабнай вайны, калі расіяне хацелі ўзяць горад штурмам. Тут разбурылі ці пашкодзілі каля 70% будынкаў.

Але тут застаюцца жыць людзі. Некаторыя будынкі рамантуюць, па іншых жа яшчэ з вуліцы можна зразумець, сцяны якога пакоя ўжо няма. Рэпартаж Еўрарадыё.

“Пішыце праўду, што мы заўзеем за нашу Украіну”

Жанчыны з мясцовага ЖЭК сабраліся на суботнік. Сярод іх — Людміла. Яна кажа, што абстрэлы такія ж частыя, як і ў папярэднія гады вайны. Часцей за ўсё — начамі, калі людзі спяць і нават не паспяваюць збегчы ў сховішча.

“Ужо прызвычаіліся. І ніхто нікуды не спускаецца. Толькі прачыталі — ляціць. Бах — ужо бахнула недзе, бо мы не паспяваем. І яны ж цэляцца то ў кацельню, то яшчэ куды, натуральна ж, прамазваюць, і ўсё — у жылыя дамы”, — расказвае Людміла.

На раёне засталася адзіная больш-менш цэлая школа. Дзве іншыя і яшчэ садкі — разбітыя. Унук Людмілы вучыцца анлайн. Некаторых дзяцей два разы на тыдзень забірае аўтобус у метро-школу.

“Больш за ўсё крыўдна за вось гэтых малых, якія не маюць соцыуму. Цяпер у нас каля метро адкрыецца падземная школа 1 верасня. Запісалі ўнука туды ў пяты клас. Няхай тры разы на тыдзень, але хоць нейкі соцыум. Асноўныя прадметы афлайн, а маляванне і іншае — ужо дома”. 

Людміла кажа, што з раёна выехала вельмі шмат людзей, але ў 2023 годзе некаторыя вярнуліся. Пры гэтым летась у траўні расіяне зноў пачалі наступаць на Ваўчанск, Ліпцы, якія знаходзяцца за 30 кіламетраў. Мясцовыя баяцца, што калі “прарвуць”, то Салтыўка першая акажацца пад абстрэламі.

Што ў такім выпадку рабіць? Уцякаць, але пытанне, куды, застаецца.

“У страшным сне не снілася гэта ўсё”, — кажа жанчына.

Людміла ўспамінае, што ў першыя дні вайны яна пісала куме з Гомеля, што Расія пачала бамбіць. А тая адказала, што “ваш Зеля развязаў вайну”. Іншая сваячка — з Казахстана — сказала: “Гэта вам за Данбас”.

Людміла не здолела пераканаць іх. Потым тая сваячка з Гомеля ўвогуле выдалілася з сацсеткі.

“Я жыву вось на гэтай вуліцы, яна апошняя перад кальцавой, за якой ужо оркі стаялі ў першыя дні. Яны тады акупавалі вёску Церкуны, багатая вёска была. Знішчылі. Праз дзесяць дзён мы пераехалі ў метро. Мой сын машыністам працуе. Пражылі там 20 дзён. Некалькі разоў прыязджалі дамоў. Аднойчы, толькі пачала падымацца на сёмы паверх, як муж закрычаў: “Спускайся”, бо пачалі ляцець “Грады”. Гляджу, дамы гараць, кашмар”.

Пасля гэтага сям’я на месяц выехала ў Вінніцу, а потым вярнулася назад: то заставаліся ў інтэрнаце, то арандавалі жыллё. Дадому вярнуліся, калі далі ацяпленне, ваду і газ. Хаця трэба рабіць рамонт, але жывуць: “Лепш дома”.

Вяртаюцца ў асноўным тыя, чые дамы ацалелі. Але і тым, у каго ўсё разбітае, даюць сертыфікаты тэрмінам на пяць гадоў на куплю жылля. Таксама ўлады аплачваюць рамонт кватэры (сума выдаецца на год).

“Пішыце праўду, што мы заўзеем за нашу Украіну”, — жанчына кажа гэта ўжо праз слёзы. 

“Шкадую толькі, што не размаўляю на ўкраінскай мове, хоць і вучыла яе калісьці. Тут у прыватным сектары была адзіная ўкраінскамоўная школа. Я размаўляла па-ўкраінску. А потым скончыла школу, пачала вучыцца — усё рускамоўнае. Перайшла — і цяпер ужо думаю па-руску. Крыўдна.

Я лічу, што з 1991 года ўрад няправільна рабіў, што не прымушаў вучыць мову. Цяпер яны [расіяне] спекулююць гэтым. У Харкаве жывуць рускамоўныя — і што яны зрабілі з горадам”, — кажа Людміла.

“Калі б у нас быў настрой некуды выехаць, мы б не планавалі дзяцей”

У самой Салтыўцы так мала людзей на вуліцах, што падаецца, нібы бачыш тых самых. Бабулі звяртаюць увагу: маўляў, навошта вы фатаграфуеце будынкі, “глядзіце, грошы зарабляеце, а мы — бамжы, прыходзім дамоў і плачам”.

На фоне шэрасці і заняпаду тут выглядваюць веснавое сонца і першыя кветкі.

Ля канала дзве жанчыны гуляюць з дзецьмі ў вазках. Адна з іх — украінскамоўная Яна. Яе сыну восем месяцаў. На пытанне, як яна сябе адчувае ў Салтыўцы, адказвае:

"Бачыце, у мяне маленькае дзіця, я не маю права сумаваць. Таму я не думаю пра гэта, у мяне цяпер іншыя клопаты. Так што ўсё нармальна. Калі б у нас быў настрой некуды выехаць, мы б не планавалі дзяцей. Вядома, пейзажы могуць крыху сапсаваць настрой, бо глядзець на ўсё гэта непрыемна і балюча. Але ўсё роўна жыццё ідзе, дзеці нараджаюцца".

Яна кажа, што калі б нарадзіла дзіця перад поўнамаштабным уварваннем, яно б размаўляла па-руску. Сама ж яна цяпер стасуецца па-ўкраінску, хаця яе муж — рускамоўны.

Пры гэтым ён ва УСУ, таму ў сям’і нават не ўзнікае пытання пра ад’езд з Харкава. Разам з тым Яна кажа, што часам паміж украінцамі праскоквае знаёмы беларусам канфлікт пра тых, хто з’ехаў і хто застаўся.

"Палітычная сітуацыя ў краіне ўплывае на гэта, бо нехта хоча служыць, нехта не хоча, нехта з'язджае. Той, хто з'язджае, лічыць, што ён не мусіць служыць, то-бок у кожнага сваё бачанне. Таму ёсць, скажам, рознагалоссі па гэтым пытанні. Нехта ўжо Украіну не лічыць Бацькаўшчынай, бо яго прымушаюць служыць ва УСУ”.  

У раёне нейкія дамы адбудоўваюць, але, кажа Яна, гэта больш залежыць не ад адміністрацыі, а ад фінансавання “зверху”, то-бок грантаў на аднаўленне. Жанчына лічыць, што недзе гэта робіцца проста для выгляду. 

“Не думаю, што нешта змянілася з карупцыяй. Чым больш грошай, тым больш схем”, — лічыць Яна.

Яна не мае патрэбы ў чытанні навінаў, не верыць тэлевізару. Кажа, што дастаткова проста выйсці на двор, каб пабачыць, што адбываецца. А міжнародныя навіны змяняюцца штодня: сёння нехта дапамог, заўтра нехта кінуў.

У гэты момант у раёне ўключаецца адбой паветранай трывогі.

“Усё стала звычайным, гэта ператвараецца ў руціну”, — кажа Яна.