"Традыцыйная шызафрэнія". Чаму беларусам складана легалізавацца ва Украіне

Паводле звестак праваабаронцаў, многія грамадзяне Беларусі, якія абіраюць жыць ва Украіне, нягледзячы на вайну, вымушаныя яе пакінуць праз цяжкасці ў атрыманні мясцовых дакументаў. Гэта тычыцца і некаторых вайскоўцаў, якія абаранялі краіну ад расійскай агрэсіі. З праблемамі легалізацыі ва Украіне сутыкнуліся і тыя, чые пашпарты скончыліся або зусім былі згубленыя праз баявыя дзеянні.

Чаму беларусам складана легалізавацца ва Украіне і што з гэтым рабіць — чытайце ў сумесным матэрыяле Еўрарадыё і "Ґрати".

"Я не стаў чакаць другога ці трэцяга шанцу, каб мяне пасадзілі"

"Цябе перакідваюць, як футбольны мяч, а ты — проста няшчасны беларус, які хоча жыць сваім жыццём", — так апісвае шматгадовую барацьбу з міграцыйнай службай 34-гадовы стыліст Алег Осіпаў, беларускі суіскальнік прытулку ва Украіне.

Яго пераезд ва Украіну быў спантанным. Улетку 2020 года Алег далучыўся да пратэстаў супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў. І ўжо ў кастрычніку да яго прыйшлі сілавікі — затрымалі на 72 гадзіны па артыкуле аб масавых беспарадках (артыкул 293 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь). Адразу пасля вызвалення актывіст прыйшоў дадому, за пятнаццаць хвілін сабраў заплечнік і з'ехаў.

"Мяне адпусцілі з ІЧУ на Акрэсціна абсалютна выпадкова. На наступны дзень яны спахапіліся, пачалі тэлефанаваць. Але мяне ўжо і след прастыў, як той казаў. Я не стаў чакаць другога ці трэцяга шанцу, каб мяне пасадзілі", — успамінае Алег.

"Традиционная шизофрения". Почему белорусам сложно легализоваться в Украине

Алег Осіпаў/ калаж / Улад Рубанаў

Без візы ў пашпарце Алег накіраваўся ў першую бяспечную краіну — Украіну. Спыніўся ў Харкаве: тут жыла яго лепшая сяброўка. Горад, са слоў хлопца, адразу нагадаў яму родны Мінск. Але беларус падумваў пра пераезд у Польшчу.

Алег звярнуўся ва ўпраўленне Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў, а таксама ў польскае консульства. У консульстве прапанавалі аформіць візу, але для гэтага трэба было аплаціць страхоўку, якая, па словах Алега, была на той момант яму не па кішэні.

“Не памятаю дакладную суму, але ў той перыяд я жыў у рэжыме крытычнага фінансавага расходавання. І цягам двух тыдняў, пакуль гэта ўсё адбывалася, я неяк перадумаў ехаць у Польшчу. Падумаў, што не, тут смачней ежа, тут усё так класна. Хоць гэта быў канец восені, пачатак зімы. Харкаў не самы прыгожы горад зімой. Тым не менш мне было камфортна ў той момант. Можа, таму што сяброўка была побач. А ехаць у Польшчу ў нікуды было сумнеўным заняткам. І я вырашыў заставацца", — распавядае Осіпаў.

У УВКБ ААН мужчыну адразу параілі падавацца на статус бежанца. З гэтага моманту і пачалася яго доўгая гісторыя легалізацыі.

Беларусы і міграцыёнка

Праблемы з атрыманнем віду на жыхарства ва Украіне ў беларусаў значна пагоршыліся з пачаткам шырокамаштабнага ўварвання Расіі, кажуць праваабаронцы Free Belarus Center — незалежнай грамадскай ініцыятывы. Ініцыятыва была створаная ва Украіне ў 2020 годзе для гуманітарнай падтрымкі людзей, вымушаных пакінуць Беларусь праз рэпрэсіі рэжыму Аляксандра Лукашэнкі. Пасля 2022 года штаб арганізацыі пераехаў у Польшчу і там таксама дапамагае беларусам і беларускам.

У лютым 2022 года ўкраінскія ўлады прынялі рашэнне аб прыпыненні разгляду заяў ад грамадзян РФ і РБ, паколькі Расія выкарыстала тэрыторыю Беларусі па згодзе Лукашэнкі як плацдарм для сваіх войскаў падчас наступу на поўнач Украіны.

Тыя беларусы, якія хацелі застацца ва Украіне і падоўжыць тэрмін дзеяння дакументаў, сутыкаліся з адмовамі. Міграцыйная служба давала людзям 10 дзён, каб пакінуць краіну. У адваротным выпадку, яны заставаліся нелегальна (цяпер — да 30 дзён, але ў цэлым, паколькі паміж Украінай і Беларуссю дзейнічае бязвізавы рэжым, грамадзяне гэтай краіны могуць знаходзіцца ва Украіне 90 дзён запар напрацягу 180 дзён).

Паліна Бродзік адзначае, што паступова гэта прыходзіць у норму, хоць усё роўна застаецца вельмі шмат неўрэгуляваных момантаў. У той жа час яна звяртае ўвагу яшчэ і на псіхалагічны аспект: ВНЖ трэба падаўжаць кожны год, і для беларусаў гэта звязана з дадатковым стрэсам з-за нявызначанасці, перажытай у першы год поўнамаштабнай вайны, калі "можна было ўсё што заўгодна пачуць і атрымаць любую рэакцыю ад міграцыйнай службы".

Пра гэта распавёў таксама ўкраінскі праваабаронца і юрыст па міграцыйным праве Аляксей Скорбач, які на дадзены момант служыць ва УСУ. Ён называе міграцыйную палітыку Украіны ў дачыненні да беларусаў "традыцыйнай шызафрэніяй".

"З аднаго боку, беларусы могуць падаць дакументы на падаўжэнне тэрміну знаходжання на часовае або пастаяннае пражыванне, выкарыстоўваючы пашпарт, тэрмін дзеяння якога скончыўся або які падлягае абмену. Гэта значыць — без звароту ў беларускія органы. З іншага боку, на месцах супрацоўнікі міграцыйнай службы часта адмаўляюцца прымаць такія дакументы — хтосьці праз няведанне заканадаўства, хтосьці праз асабістыя перадузятасці", — кажа эксперт.

Як атрымаць від на жыхарства

Па стане на канец чэрвеня 2025 года больш за 11 тысяч грамадзян Беларусі стаяць на ўліку Дзяржаўнай міграцыйнай службы Украіны з пастаянным відам на жыхарства, і яшчэ больш за 3 тысячы — з часовым. Гэта — звесткі Дзяржаўнай міграцыйнай службы, пададзеныя "Ґратам" і Еўрарадыё ў адказ на запыт.

2202 чалавек аформілі часовы від на жыхарства ў перыяд з 1 сакавіка 2022 года па 31 ліпеня 2025-га. У той жа перыяд 1085 грамадзянам РБ выдалі дазволы на іміграцыю і 1608 — пастаянны від на жыхарства.

Цягам 2022-2023 гадоў данныя па колькасці зваротаў грамадзян Беларусі ў ДМС па атрыманні віду на жыхарства асобна не збіралі. Але такі ўлік вядуць са студзеня 2024 года. Да 31 ліпеня 2025-га 844 грамадзяніна РБ падаліся на афармленне часовага віду на жыхарства і 478 — пастаяннага.

Таксама ў ГМС паведамілі, што ў перыяд з 1 сакавіка 2022 года па 31 ліпеня 2025-га 32 грамадзяніна Беларусі звярталіся з просьбай аб прадастаўленні статусу бежанца або асобы, якая мае патрэбу ў дадатковай абароне. За гэты перыяд 3 чалавекі атрымалі яго, а яшчэ 14 была выдадзена дадатковая абарона.

Акрамя таго, вядома, што за першыя паўгода 2025-га 15 грамадзян Беларусі выехалі з Украіны па працэдуры прымусовага вяртання і 6 былі прымусова выправаджаныя (у якія краіны — невядома). На дадзены момант у пунктах часовага знаходжання на час арганізацыі выправаджэння знаходзяцца чацвёра грамадзян Рэспублікі Беларусь.

Самы даступны спосаб, як беларусу застацца ва Украіне, с гэта падацца на часовы від на жыхарства (тэрмін — адзін год). На гэта, у прыватнасці, могуць разлічваць замежнікі, якія прыбылі ў Украіну для працаўладкавання або заключэння гіг-кантракту (у асноўным гаворка ідзе пра ІТ-сферы) і якія маюць тут дазвол на працаўладкаванне. А яшчэ — карэспандэнты замежных медыя, дзеячы рэлігійных арганізацый, зарэгістраваных ва Украіне, студэнты і дзеячы сферы адукацыі, валанцёры, члены сям'і грамадзян Украіны, вайскоўцы і інструктары, якія аказваюць дапамогу ўкраінскім сілам абароны, а таксама заснавальнікі, бенефіцыяры або ўдзельнікі зарэгістраваных ва Украіне юрыдычных асоб, калі іх доля ў статутным капітале складае не менш за 100 тысяч еўра па афіцыйным валютным курсе.

У гэтым выпадку яны могуць легальна знаходзіцца і працаваць або вучыцца на тэрыторыі Украіны. Аднак часовы статус не дае поўнага доступу да банкаўскіх, адукацыйных і медыцынскіх паслуг.

Пастаянны від на жыхарства — гэта значыць дазвол на іміграцыю ва Украіну, можна аформіць аднаму чальцу сям'і, калі іншы, з якім ён знаходзіцца ў шлюбе больш за два гады, з'яўляецца грамадзянінам Украіны, дзецям і бацькам (а таксама апекунам і папячыцелям) грамадзян Украіны, а таксама людзям, чые мужы альбо жонкі загінулі, ваюючы на баку ўкраінскіх сіл абароны.

Дзяржава можа ўсталёўваць квоты на іміграцыю дзеячаў навукі і культуры, а таксама высокакваліфікаваных спецыялістаў, вострая патрэба ў якіх з'яўляецца адчувальнай для эканомікі Украіны, мужоў і жонак такіх асоб, іх непаўналетніх дзяцей, калі яны разам прыязджаюць ва Украіну. Гэта ж тычыцца асоб, якія ажыццявілі замежную інвестыцыю ў эканоміку Украіны замежнай валютай на суму не менш за 100 тысяч долараў ЗША.

калаж / Улад Рубанаў

Акрамя таго, замежнікі, у прыватнасці беларусы, якія падвяргаліся пераследу ў краіне паходжання і якім пагражаюць катаванні або смерць у выпадку вяртання, могуць падаваць дакументы для атрымання прытулку ва Украіне. Пры гэтым у FBC адзначаюць, што за апошнія гады яго атрымалі толькі адзінкі.

"Хрэн табе, а не Еўропа"

У першыя месяцы пасля расійскага шырокамаштабнага ўварвання Алег Осіпаў заняўся валанцёрствам. У міжнародным дабрачынным фондзе "Сірыюс" ён вырашаў арганізацыйныя пытанні: пошук донараў, перамовы, адгрузка, улік і раздача гуманітарнай дапамогі.

Але ў кастрычніку 2022-га, калі войска РФ пачало абстрэльваць энергетычную інфраструктуру і пачаліся адключэнні электрычнасці, прыйшло выгаранне.

“Я зразумеў, што я с усё, мне тэрмінова трэба з'язджаць. Я больш не магу сябе аддаваць людзям. Я гэтым жыў, дыхаў. Мне здавалася, я ратую планету. Мы сабралі рэчы з хлопцам, паехалі на мяжу", — кажа Осіпаў.

Алег быў упэўнены, што яго выпусцяць нават без пашпарта, які забралі пры падачы на бежанства — ён жа не грамадзянін Украіны. Памежнікі гэтага не зрабілі.

Хлопец вярнуўся ў Харкаў і зноў звярнуўся ў міграцыйную службу. Там, з ягоных слоў, прапанавалі адмовіцца ад працэдуры атрымання статусу ўцекача, каб вярнуць свой пашпарт. Але калі заява была прынятая, Алегу паведамілі, што пашпарт згарэў у будынку СБУ пасля расійскага ракетнага ўдару па цэнтры Харкава 2 сакавіка 2022 года. Такім чынам, ён застаўся ні з чым — без пашпарта і без легалізацыі.

калаж / Улад Рубанаў

З даведкай аб страчаным пашпарце хлопец зноў паехаў на мяжу. Там, распавядае Алег, ён сутыкнуўся з агрэсіяй.

"Думаў, прыедзеш, папросіш прытулак, мы цябе прытулім, а як толькі ў цябе падгарэла, ты адразу звальваеш?! Хрэн табе, а не Еўропа, будзеш цяпер тут сядзець", — гэта казаў начальнік памежнай службы. Я ў слязах сышоў з памежнага пункта. Не далі нават слова ўставіць. Я выслухаў шмат чаго пра Беларусь", — успамінае ён.

Да 2022 года Беларусь лічылася бяспечнай краінай

Праваабаронцы адзначаюць, што працэдура атрымання прытулку ва Украіне была вельмі складанай і да вайны, і застаецца такой дагэтуль. Для пачатку трэба падаць пацвярджэнне пагрозы пераследу ў краіне паходжання. І калі раней дастатковай падставай для грамадзян Беларусі было ўзбуджэнне крымінальнай справы, напрыклад, за ўдзел у пратэстах 2020 года, то пасля пачатку расійскага ўварвання такой падставай ужо можа стаць факт матэрыяльнай падтрымкі Украіны, за якую ў Беларусі можа наступіць крымінальная адказнасць.

Тым не менш нават прадастаўленне пацверджанняў пераводу ў падтрымку УСУ альбо раздрукак з сацыяльных сетак часта не прызнаецца ДМС як дастатковая падстава.

Па словах адваката Аляксея Скорбача, да пачатку поўнамаштабнага ўварвання Расіі ў лютым 2022 года Украіна не прызнавала Беларусь краінай, з якой можна прасіць прытулак. Нават пасля пратэстаў 2020 года і паведамленняў аб масавых рэпрэсіях Украінская Дзяржаўная міграцыйная служба працягвала лічыць Беларусь "дэмакратычнай краінай са сваёй спецыфікай", як кажа Скорбач.

"Усе публікацыі пра самавольства спецслужбаў, забойствы і пераслед актывістаў не прымаліся пад увагу. Суды падтрымлівалі пазіцыю міграцыйнай службы, лічачы, што, так, ёсць асобныя парушэнні, але яны не носяць сістэмнага і крытычнага характару. Небяспека для заяўнікаў не прызнавалася", — распавядае праваабаронца.

Сітуацыя пагоршылася пасля 24 лютага 2022 года. Па словах Скорбача, беларусы ў вачах многіх украінскіх ведамстваў аўтаматычна сталі ўспрымацца саўдзельнікамі рэжыму Лукашэнкі.

Алег супраць ДМС

Пасля таго як Алегу не ўдалося пакінуць Украіну, ён вярнуўся ў Харкаў і пачаў паўторна працэдуру атрымання статусу бежанца. Міграцыйная служба яму адмовіла.

Тады Алег звярнуўся ў суд. 6 чэрвеня 2023 года Харкаўскі Акруговы адміністрацыйны суд прызнаў супрацьпраўнай бяздзейнасць Галоўнага ўпраўлення Дзяржаўнай міграцыйнай службы Украіны ў Харкаўскай вобласці і абавязаў ведамства прыняць заяву Алега Осіпава аб прызнанні ўцекачом. Апеляцыйны суд пакінуў гэтае рашэнне без зменаў.

Алег вярнуўся ў працэдуру, але ў лютым 2024-га паўторна атрымаў адмову ў афармленні дакументаў, паколькі ведамства палічыла яго заяву "відавочна неабгрунтаванай", і зноў падаў у суд на ДМС.

Гэтым разам у Осіпава быў новы аргумент для справы — ягонае імя апынулася яшчэ і ў расійскім міждзяржаўным вышуку. У гэты спіс трапляюць беларусы на запыт РБ, якіх на радзіме пераследуюць паводле крымінальных артыкулаў.

Па гэтых дадзеных, ДМС не дала належнай ацэнкі сітуацыі, якая склалася ў краіне паходжання пазоўніка, не даследавала актуальнай інфармацыі аб сітуацыі ў Рэспубліцы Беларусь і не абвергла магчымасці пагрозы жыцця істца, яго бяспекі або свабодзе ў выпадку вяртання. Міграцыйны орган абмежаваўся аналізам нарматыўнага заканадаўства Рэспублікі Беларусь і спасылак на тое, што пазоўнік не знаходзіцца ў вышуку, не абвяргаючы прыведзеных істцом абставінаў. Акрамя таго калегія суддзяў звярнула ўвагу, што адказчыкам не былі даследаваны сацыяльныя сеткі істца, дзе, як ён спасылаецца, у адкрытым доступе ёсць інфармацыя праа яго ўдзел у валанцёрскай дзейнасці ва Украіне і прыналежнасці да ЛГБТ супольнасці.

Такім чынам суд Алег зноў выйграў, падаў заяву ў ДМС і цяпер чакае рашэння па статусе бежанца, тэрмін разгляду якога заканчваецца ў жніўні. Калі адказ будзе пазітыўным — Алег атрымае статус бежанца, а ў адваротным выпадку плануе зноў судзіцца.

"Вельмі хачу проста абняць сяброў"

Нягледзячы на бюракратычныя цяжкасці, у Харкаве Алег хутка інтэграваўся.

"Мяне падтрымлівалі ўсе — нават тыя, хто да поўнамаштабнага ўварвання лічыў Лукашэнку моцным "хазяйственікам" і не разумеў, чаму беларусы бягуць з краіны", — кажа Осіпаў.

Хлопец ходзіць на курсы ўкраінскай і актыўна стасуецца з мясцовымі.

Яго адзіны дакумент, які сведчыць асобу, — каляровая даведка з фота, выдадзеная ДМС. Яна дае права перамяшчацца па Украіне, але па ёй, напрыклад, нельга зрабіць прышчэпку ад кавіду. Можна афіцыйна ўладкавацца на працу, але нельга адкрыць рахунак у банку. Медыцынскія выдаткі ж Алегу кампенсуе УВКБ ААН.

Цяпер Алег марыць аб простым: атрымаць статус і нарэшце выехаць — хоць бы на час — у ЕС.

"Хачу аб'ехаць сяброў, пабачыцца з блізкімі. Можа, сустрэцца з сям'ёй на нейтральнай тэрыторыі. Я не бачыў іх пяць гадоў. Вельмі хачу проста абняць сяброў", — кажа ён.

"У ДМС нягледзячы на тое, што я служу больш за тры гады, сказалі, што нічым дапамагчы не могуць"

У Дзяржаўнай міграцыйнай службе бачаць сур'ёзную праблему ў адсутнасці ў замежніка дакумента, які сведчыць асобу. Гэта павінен быць пашпартны дакумент, выдадзены краінай яго паходжання, або спецыяльны дакумент, які выдаецца статутнай арганізацыяй ААН (гаворка ідзе пра УВКБ ААН). Як адзначылі ў ведамстве ў адказ на запыт "Ґрат" і Еўрарадыё, без гэтага чалавек не можа прэтэндаваць ва Украіне на від на жыхарства або на дазвол на іміграцыю.

Да прыкладу, з праблемай адсутнасці пашпарта сутыкнуўся і іншы беларус — 25-гадовы Эміль Лабейка. У 2021 годзе хлопец з'ехаў з Беларусі ў Польшчу, дзе вучыўся і працаваў у сферы IT. Але ў сакавіку 2022 года паехаў ваяваць ва Украіну — каб "дапамагчы змагацца з імперыялізмам РФ і абараняць свабоду і незалежнасць Украіны".

"Я прыняў гэтае рашэнне, таму што лічу гэтую барацьбу справядлівай і важнай не толькі для Украіны, але і для будучыні Беларусі", — кажа ён.

Эміль служыў у інтэрнацыянальным легіёне, выконваючы самыя розныя абавязкі: спачатку другім кулямётчыкам, затым зараджалым супрацьтанкавага комплексу, а затым трапіў у разведку.

Эміль Лабейка / калаж / Улад Рубанаў

Да жніўня 2024 года, гэта значыць да ўнясення Вярхоўнай Радай змяненняў у закон "аб прававым статусе замежнікаў і асоб без грамадзянства, якія ўдзельнічаюць у абароне тэрытарыяльнай цэласнасці і недатыкальнасці Украіны", беларускія добраахвотнікі сутыкаліся з такімі ж праблемамі ў легалізацыі, як грамадзянскія.

Цяпер жа замежнікам і асобам без грамадзянства, якія абараняюць Украіну, дазволена "атрымліваць від на часовае пражыванне або іміграваць, нават калі іх дакументы пратэрмінаваныя".

Цяпер Эміль знаходзіцца ў працэсе пераходу ў іншае падраздзяленне. Праз праблемы са здароўем хлопец хацеў звольніцца, але яго прызналі прыдатным да службы. Адначасова ён спрабуе падацца на ўкраінскі ВНЖ. З дакументаў у яго толькі пасведчанне ўдзельніка баявых дзеянняў. Ваенны білет прыйшлося здаць, калі ён падаваў заяву на звальненне, а пашпарт згублены ў Краматорску ў 2023 годзе.

"Я сам не ведаю, што зрабіць, каб легальна застацца ва Украіне, таму што ў Дзяржаўнай міграцыйнай службе, нягледзячы на тое, што я служу ўжо больш за 3 гады, сказалі, што нічым дапамагчы не могуць, бо ў мяне няма пашпарта, а копіі ім не падыходзяць", — кажа Лабейка.

Эміль чакае копію кантракту, каб зноў пайсці, але ўжо ў галоўны офіс ДМС, і зноў спрабаваць атрымаць альбо даведку на ВНЖ, альбо прытулак. Ён жартуе, што без пашпарта яго ўсё адно не выкінуць з краіны.

Добраахвотнік лічыць, што разабрацца з дакументамі ва Украіне цяжка, таму што тут слаба развітая сістэма апрацоўкі такіх пытанняў.

"Напрыклад, я бачу, што ніхто не зацікаўлены ў вырашэнні пытанняў легалізацыі, а можа, ім не да таго. Таму што нават па месцы маёй службы вайсковая частка не дапамагла з вырашэннем некаторых пытанняў, і я ўпэўнены, што яны нават не збіраліся гэтага рабіць, таму што не ведаюць гэтых механізмаў і думаюць, што хтосьці гэтым займаецца", — адзначае ён.

Пры гэтым, у ліпені прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі падпісаў закон аб шматлікім грамадзянстве, які, у тым ліку, спрасціў працэдуру здабыцця грамадзянства для замежных вайсковых добраахвотнікаў. Для гэтага ім дастаткова будзе адслужыць па кантракце год, замест трох, як было раней. Але закон уступіў у сілу толькі праз паўгода.

"З'ехаць ці апынуцца па-за прававым полем"

Праблемай застаецца абмежаваны час пасля завяршэння працоўнага і ваеннага кантракту для падачы поўнага пакета дакументаў на ВНЖ, кажа кіраўніца FBC Паліна Бродзік.

Сабраць гэты пакет трэба цягам трох месяцаў. Пасля гэтага тэрміну заканчваецца іх легальнае знаходжанне ва Украіне.

коллаж / Влад Рубанов

“Для падачы дакументаў трэба знайсці легальнае месца пражывання, калі ўласнік будзе згодны вас зарэгістраваць у сваёй кватэры. Толькі тыя, у каго больш за год баявых, могуць атрымаць від на жыхарства, а гэта бесперапынная служба больш за тры гады, чаго на практыцы няма", — кажа праваабаронца.

Акрамя таго, Яворскі звяртае ўвагу і на іншыя праблемы беларусаў ва Украіне. Гэта і рэдкая магчымасць адкрыць рахунак ва ўкраінскім банку (у многіх беларусаў пасля 2022 года яны былі заблакаваныя), і цяжкасці пры афармленні страхоўкі або атрыманні натарыяльных паслуг, абмене правоў кіроўцы, таксама складанасці ў заключэнні шлюбу.

Яшчэ ў 2022 годзе Украіна разарвала пагадненне з Беларуссю аб прызнанні дыпломаў аб адукацыі.

"Працэдура прызнання на сёння практычна немагчымая да выканання, паколькі амбасаада Беларусі ва Украіне не працуе. Праз гэта шмат лекараў з'ехала ў іншыя краіны", — распавядае Уладзімір Яворскі.

Асобна Паліна Бродзік звяртае ўвагу на інстытуцыянальнае стаўленне ДМС да грамадзян Беларусі. Яна кажа, што нягледзячы на больш нейтральнае стаўленне, чым да грамадзян РФ, ствараецца ўражанне, што прысутнасць грамадзян суседняй краіны ўспрымаецца як непажаданая.

Праз ўсе апісаныя факты праваабаронцы рэкамендуюць грамадзянам Беларусі, якія знаходзяцца ва Украіне, разглядаць магчымасць выезду ў краіны ЕС.

Матэрыял падрыхтаваны ў межах партнёрства з “Ґрати” пры падтрымцы n-ost і Фонда свабоды імя Фрыдрыха Наумана.